نارسایی کلیه در سالمندان

در این مقاله از سایت مرکز مهرپرور به بررسی بیماری کلیه در سالمندان و درمان نارسایی و کوچک شدن کلیه در سالمندان می‌پردازیم. اکثر بیماری‌های کلیوی به نفرون‌ها حمله می‌کنند. این آسیب گاهی باعث می‌شود که کلیه‌ها دیگر نتوانند مواد زائد را از بدن خارج کنند. از علل بروز بیماری‌های کلیه می‌توان به مشکلات ژنتیکی ، صدمه دیدن یا مصرف دارو اشاره کرد. ابتلا به دیابت ، فشار خون بالا یا ابتلا یکی از خویشاوندان نزدیک به بیماری کلیوی احتمال بروز بیماری کلیه در سالمندان را افزایش می‌دهد. بیماری مزمن کلیه و نارسایی کلیه در سالمندان به آهستگی و ظرف چندین سال به نفرون‌ها آسیب می‌زند. دیگر ناراحتی‌های کلیه عبارت‌اند از: سرطان ، کیست کلیه ، سنگ کلیه و عفونت.

در ادامه به موارد زیر می‌پردازیم :

• معرفی کلیه
• وظایف کلیه
• چگونگی انجام کار کلیه‌ها
• کوچک شدن کلیه
• بیماری کلیه چیست؟
• انواع بیماری کلیه
• علائم بیماری کلیه در سالمندان
• تشخیص بیماری کلیه
• پزشک و بیماری کلیه در سالمندان
• درمان بیماری کلیه در سالمندان

معرفی کلیه

عملکرد اصلی کلیه دفع مواد زائد و مایعات اضافی از بدن است که از راه ادرار از بدن خارج می‌شوند. تولید ادرار مراحل بسیار پیچیده‌ی دفع و بازجذب دارد. این فرایند برای حفظ تعادل پایدار بین مواد شیمیایی بدن ضروری است. تنظیم حیاتی پتاسیم ، مواد اسیدی و نمک بدن بر عهده کلیه‌ها است. کلیه‌ها همچنین هورمون‌ها و ویتامین‌هایی را تولید می‌کنند که بر عملکرد دیگر اندام‌ها اثر می‌گذارد. برای مثال یکی از هورمون‌های تولید شده توسط کلیه‌ها تولید گلبول قرمز را تحریک می‌کند. به علاوه کلیه هورمون‌های دیگری ترشح می‌کند که یکی از آن‌ها فشار خون را تنظیم می‌کند و بقیه نیز متابولیسم کلسیم را کنترل می‌کنند.

حال اگر این عضو از بدن دچار مشکل شود. شاید در دوران جوانی نمودی نداشته باشد. اما بیماری کلیه در سالمندان می‌تواند عوارضی شدید را به همراه داشته باشد تا حدی که برای درمان از کار افتادگی کلیه دیر شده باشد. پس باید توجه ویژه ای به این مورد داشته باشید.

وظایف کلیه

کلیه‌ها هر ۲۴ ساعت جمعاً حدود ۲۰۰ لیتر از مایعات بدن را تصفیه و به جریان خون باز می‌گردانند حدود ۲ لیتر مایع به صورت ادرار از بدن دفع می‌شود در حالی که باقیمانده یعنی حدود ۹۸ لیتر به بدن باز می‌گردد. ادراری که ما دفع می‌کنیم تقریباً ظرف مدت ۱ تا ۸ ساعت در مثانه ذخیره شده است. اگر چه کلیه‌ها کوچکند ولی وظایفی پیچیده و حیاتی را انجام می‌دهند که کل بدن را متعادل نگه می‌دارند. برای مثال کلیه‌ها :

• الف) ویتامین‌های موثر در رشد را می‌سازند.
• ب) در دفع مواد زاید و مایعات اضافی کمک می‌کنند.
• ج) تولید گلبولهای قرمز را تحت نظارت قرار می‌دهند.
• د) هورمون‌های موثر در تنظیم فشار خون را تولید می‌کنند.
• ه) خون را تصفیه، برخی از مواد را حفظ و برخی را دفع می‌کنند.
• ی) در تنظیم میزان مواد مغذی ویژه در بدن مانند کلسیم و پتاسیم کمک می‌کنند.

چگونگی انجام کار کلیه‌ها

هر انسان دارای دو کلیه است که بزرگی هر یک به اندازه یک مشت است و هر کدام در یک طرف ستون فقرات در پایین‌ترین سطح قفسه سینه قرار دارد. هر کلیه حدود یک میلیون واحد عملکردی به نام نفرون دارد. نفرون از واحد تصفیه کننده‌ی مویرگی به نام گلومرول تشکیل می‌شود که به توبول (لوله) متصل می‌شود. خون پس از ورود به گلومرول تصفیه می‌شود و مایع باقیمانده از توبول عبور می‌کند. در توبول آب و مواد شیمیایی بر حسب نیاز بدن به این مایع تصفیه شده اضافه یا از آن گرفته می‌شود و در نهایت فراورده‌ای به نام ادرار به دست می‌آید که باید از بدن دفع شود.

مراحل تصفیه خون و تولید ادرار به شرح زیر می‌باشد :

1. خون از طریق یک سرخرگ از قلب به کلیه وارد می‌شود
2. خون با گذشتن از میلیون‌ها صافی کوچک، تمیز می‌شود
3. خون تصفیه شده از طریق سیاهرگ‌ها به جریان خون بر می‌گردد
4. هنگامی که مثانه پر از ادرار می‌شود از طریق پیشابراه ادرار از بدن خارج می‌شود
5. مواد دفعی از طریق میزنای ( حالب) عبور کرده و به عنوان ادرار در مثانه جمع می‌گردد

کوچک شدن کلیه ( آتروفی کلیه )

کلیه‌ها در حالت طبیعی به اندازه یک مشت دست هستند و می‌توان گفت که هر کدام از آنها حدود 10 الی 12 سانتی متر سایز دارند. آتروفی کلیه به معنای این است که کلیه‌ها کوچکتر از حد طبیعی هستند. کلیه‌ها در سیستم خون سازی ، تعادل سیستم استخوانی، متابولیسم کلسیم در بدن و نیز تنظیم فشارخون نقش دارند. اگر کلیه‌هایتان به درستی کار نکنند ، تعادل محیط داخلی بدن از لحاظ تعادل اسید و بازی که طی فرآیند سوخت و ساز و تجزیه مواد غذایی تولید می‌شوند ، به هم می‌ریزد. در صورتی که کلیه‌ها تحت تاثیر بیماری‌های مختلف قرار گیرند، بافت آن دچار آسیب می‌شود و تشخیص کوچک شدن کلیه در سالمندان داده می‌شود.

علت کوچک شدن کلیه ( آتروفی کلیه ) در سالمندان

اولین دلیل مربوط به بخشی از کلیه می‌باشد که از زمان تولد به خوبی رشد نکرده، در نتیجه کلیه کوچک شده است. این نوع آتروفی یا کوچک شدن کلیه معمولاً به هیچ درمان خاصی نیاز ندارد. نوع دوم از دلایل کوچک شدن کلیه بعد از تولد نوزاد اتفاق می‌افتد که می‌تواند یک یا هر دو کلیه را درگیر کند. این نوع از آتروفی کلیه به دلیل تغذیه پایین خون توسط کلیه‌ها و از دست دادن نفرون‌ها است که یکی از بخش‌های پایه در کلیه‌ها هستند. عفونت‌های مزمن یا مسدودیت کلیه همچنین می‌تواند عاملی برای کوچک شدن کلیه باشد. کلیه‌هایی که سایز کوچک دارند ، می‌توانند عاملی برای بیماری‌های کلیوی شوند. کاهش بیشتر در سایز کلیه مخصوصاً در هر دو کلیه ، عاملی برای نارسایی کلیه خواهد بود.

علائم کوچک شدن کلیه

کلیه‌ها محصولات زائد را از خون تصفیه کرده و آب اضافی در بدن را دفع می‌کنند. همچنین، آن‌ها در تنظیم فشار خون نقش مهمی ایفا می‌کنند. در سطوح اولیه بیماری کلیوی، ممکن است فرد هیچ مشکلی را احساس نکند. ممکن است تا از دست رفتن 30 تا 40 درصد عملکرد کلیوی، هیچ علائمی ظاهر نشود. از آنجایی که توانایی کلیه‌ها در تصفیه خون کمتر می‌شود، فرد ممکن است متوجه موارد زیر شود:

علائم آتروفی کلیه شامل :

• درد شکم
• تکرر ادرار 
• خون در ادرار
• خارش پوست
• کاهش اشتها 
• درد هنگام ادرار
• احساس خستگی
• درد اطراف شکم و یا کمر
• ناراحتی عمومی در ناحیه کلیه
• انقباض عضلات و ورم دست و پا

نکته : گاهی اوقات کوچک بودن کلیه هیچ علامتی ندارد ؛ مخصوصاً اگر تدریجی و به مرور زمان به وجود آمده باشد.

تشخیص کوچک شدن کلیه در بیماری کلیه در سالمندان

کوچک شدن کلیه خطرناک است و باید زودتر تشخیص داده شود. آزمایش‌های مخصوص آتروفی کلیه شامل آزمایش‌های عکسبرداری مثل سونوگرافی، توموگرافی یا همان سی تی اسکن یا ام آر آی است. تشخیص زود هنگام و درمان کوچک شدن کلیه برای جلوگیری از مشکلات بعدی بسیار حائز اهمیت است.

عوامل بروز بیماری آتروفی کلیه یا کوچک شدن کلیه

بیماری‌های کلیوی بصورت ناگهانی ایجاد می‌شوند

• سندرم متابولیک
• عفونت (مانند سل)
• انسداد دستگاه ادراری
•  سندرم آنتی فسفولیپید
• تنگ شدن عروق (آترواسکلروز)
• تنگ شدن رگ‌های کلیوی (تنگی عروق کلیه ای آترواسکلروتیک)

مشکلات کلیوی زمانی اتفاق می‌افتد که جریان خون بطور کامل به کلیه‌ها نرسد در شرایط زیر شانس ابتلا به این بیماری در افراد بیشتر می‌شود.

• فشار خون بالا
• سابقه بیماری دیابت
• داشتن سابقه بیماری قلبی
• سابقه خانوادگی بیماری کلیوی

درمان کوچک شدن کلیه

ایا کوچک شدن کلیه باعث مرگ میشود? آیا کوچک شدن کلیه قابل درمان است؟ بله درمان کوچک شدن کلیه بستگی به علت آن دارد. در ادامه به راه‌های درمان کوچک شدن کلیه می‌پردازیم. مثلاً بیماری که به دلیل مسدودیت مجرای ادراری و عفونت ادراری دچار آتروفی شده ، باید تحت درمان توسط آنتی بیوتیک‌ها قرار بگیرد. با اعمال سریع و به موقع روش‌های درمانی که می‌توانند معطوف به کنترل دیابت یا فشار خون باشند با بهره گیری از روش‌های جراحی آندوسکوپیک برای از بین بردن سنگ کلیه یا از بین بردن منشاء عفونی یا تومور کلیه ، میتوان کلیه را حفظ نمود.

نکته : درمان احتمالی کلیه در چنین مرحله ای ، به دو مساله بستگی دارد ، یکی درمان بیماری‌های زمینه ای اولیه و دیگری درمان عوارضی که بر اثر این بیماری‌ها به وجود آمده اند.

الگوی غذایی مناسب برای کمک به بیماران آتروفیک

پیروی از رژیم غذایی خاص درمانی برای کوچک شدن کلیه‌ها محسوب نمی‌شود اما لازم به ذکر است که رژیم غذایی می‌تواند در درمان بیماری‌های کلیوی نقش حیاتی ایفا کند.

کاهش مصرف سدیم در بیماران مبتلا به آتروفی

در صورتی که بیمار کلیوی مصرف نمک را کاهش دهد فشار خونش کنترل می‌شود. بهتر است این بیماران رژیمی حاوی کمتر از ۲۳۰۰ میلی گرم سدیم در روز داشته باشند. بعضی از راه‌های موجود برای کاهش سدیم عبارتند از:

• شستن مواد کنسروی قبل از پخت و پز
• برای اضافه کردن طعم به غذاها از ادویه به جای نمک استفاده شود.
• تا می‌توانید، به جای غذاهای بسته بندی شده، از غذاهای تازه استفاده کنید.
• تا حد امکان تهیه غذای بیمار کلیوی در خانه انجام شود و از مصرف غذاهای رستوانی و فست فودها جلوگیری شود.

میزان مصرف پروتئین در بیماران کلیوی

در صورتی که میزان مصرف پروتئین بالا باشد ، کلیه باید سخت تر کار کند. شما می‌توانید پروتئین را هم از منابع گیاهی و هم از منابع حیوانی دریافت کنید:

منابع حیوانی دریافت پروتئین:

• مرغ
• لبنیات
• ماهی
• تخم مرغ
• گوشت و …

منابع گیاهی دریافت پروتئین

• بادام (۲۱ گرم پروتئین در ۱۰۰ گرم)
•  پنیر کُلبه (۱۱ گرم پروتئین در ۱۰۰ گرم)
• اسفناج (۲٫۹ گرم پروتئین در ۱۰۰ گرم)
• عدس  (۲۶ گرم پروتئین در هر ۱۰۰ گرم)
• شاهدانه (۲۳ گرم پروتئین در ۱۰۰ گرم)
• کلم‌پیچ (۴٫۳ گرم پروتئین در ۱۰۰ گرم)
• شیر سویا (۳٫۳ گرم پروتئین در ۱۰۰ گرم)
• کلم بروکلی (۲٫۸ گرم پروتئین در ۱۰۰ گرم)
• کره‌ی بادام‌زمینی  (۲۵ گرم پروتئین در ۱۰۰ گرم)
• تخمه‌ی آفتاب‌گردان (۲۱ گرم پروتئین در ۱۰۰ گرم)

غذاهای مفید برای بیماران کلیوی

• مصرف لوبیا
• مصرف ماهی
• مصرف میوه‌ها و سبزیجات
• مصرف گوشت لخم بدون چربی
• مصرف مرغ یا خروس با پوست کنده شده
• مصرف ماست کم چرب یا بدون چربی، شیر و پنیر

کنترل میزان مصرف فسفر و پتاسیم در بیماران کلیوی

در صورتی که عملکرد کلیه‌ها ضعیف تر شوند و میزان فسفر در بدن بیمار افزایش یابد پزشک ممکن است پیشنهاد دهد.

غذاهایی که فسفر کمتری دارند همچون :

• نان
• غلات
• برنج و ماکارونی
• میوه‌های تازه و سبزیجات

همچنین بهتر است مراقب بیمار کلیوی در زمان تهیه مواد غذایی بسته بندی شده میزان فسفر آنها را چک کند. بیماران کلیوی به دلیل عملکرد نامناسب کلیه دچار افزایش پتاسیم در بدن می‌شوند، توصیه کاربرد مواد با پتاسیم کمتر می‌باشد.

غذاهایی که پتاسیم کمتری دارند همچون :

• مصرف سیب و هلو
• مصرف کلم و لوبیا سبز
• مصرف نان و برنج سفید و ماکارونی

بیماری کلیه چیست؟

بیماری‌های کلیوی به اختلال‌هایی گفته می‌شود که به کلیه‌ها یعنی دو اندامی آسیب می‌زند که هورمون‌های معینی را تولید می‌کنند و میزان مواد شیمیایی را در خون تنظیم می‌کنند.

انواع بیماری کلیه

بیماری کلیه در سالمندان معمولاً هر دو کلیه را درگیر می‌کند. اگر بیماری توانایی کلیه را در دفع و تنظیم آب و مواد شیمیایی مختل کند ، مایع اضافی و مواد زائد در بدن جمع می‌شود و علایم و ورم شدید اورمی(نارسایی کلیه) بروز می‌یابد. بیماری کلیه انواع و علل متفاوتی دارد که می‌توان آن‌ها را به سه دسته ارثی ، مادرزادی یا اکتسابی تقسیم کرد.

1) اختلال‌های ارثی

امکان انتقال اختلال‌های ارثی به هر دو جنس مونث و مذکر وجود دارد. این نوع بیماری کلیوی معمولاً با علائمی بالینی از دوره نوجوانی تا بزرگسالی همراه است. شایع‌ترین نوع بیماری کلیوی ارثی بیماری کلیه پلی کیستیک است. سندرم آلپورت، نفریت (التهاب کلیه) ارثی، هیپراگزالوری اولیه و سیستینوری نیز جزء اختلال‌های ارثی کلیوی به شمار می‌آیند.

2) بیماری مادرزادی

بیماری مادرزادی کلیه معمولاً ناهنجاری و بدشکلی مجاری تناسلی ـ ادراری را شامل می‌شود و به نوعی انسداد منجر می‌شود که معمولا با عفونت کلیه و یا تخریب بافت آن همراه خواهد بود. از بین رفتن بافت کلیه پیشرفت می‌کند و در نهایت به نارسایی مزمن کلیه منجر می‌شود.

3) تاثیر بیماری کلیوی اکتسابی در بیماری کلیه در سالمندان

سن زیاد سالمندان و شیوه اشتباه زندگی در دوران جوانی می‌تواند بیماری کلیه در سالمندان را تقویت کند. از این رو بیماری‌های اکتسابی بسیارند و دانش واژه عام نفریت یا التهاب کلیه برای آن‌ها به کار برده می‌شود. شایع‌ترین نوع نفریت گلومرولونفریت است که علل متعددی دارد.

علائم بیماری کلیه در سالمندان

اگر چه بسیاری از بیماری‌های کلیوی تا مراحل پیشرفته نشانه و علامتی ندارند، حداقل شش نشانه هشدار وجود دارد که بیانگر ابتلا به ناراحتی کلیوی است که این علائم در بیماری کلیه در سالمندان نیز تشدید می‌شود:

• تکرر ادرار
• ادرار خونی
• بالا بودن فشار خون
• سوزش ادرار یا مثانه دردناک
• پف کردن دور چشم، ورم کردن دست و پا
• درد در ناحیه‌های کوچکی از پشت بدن دقیقاً زیر دنده‌ها

تشخیص بیماری کلیه

پزشک سابقه پزشکی بیمار را به طور کامل بررسی می‌کند و معاینه دقیقی انجام می‌دهد! همچنین پزشک دستور آزمایش خون وادرار را برای به دست آوردن اطلاعات بیشتر درباره عملکرد کلیه می‌دهد.

پزشک و بیماری کلیه در سالمندان

پزشکان برای بررسی ابتلا به بیماری کلیه دستور آزمایش خون و ادرار می‌دهند! در صورت از کار افتادن کلیه در سالمندان باید دیالیز یا پیوند کلیه‌ها انجام شود. اگر از علائم از کار افتادن کلیه در سالمندان آگاهی داشته باشید ، می‌توانید درمان از کار افتادن کلیه را در موقع مناسب شروع کنید و سلامتی خود را هر چه سریع‌تر بازیابید. ناراحتی‌های کلیه علائم نامحسوسی دارد و برخی بیماران یا هیچ گونه علائمی را تجربه نمی‌کنند یا متوجه بروز علائم از کار افتادن کلیه نمی‌شوند. بنابراین تنها روش اطلاع از علت بروز علائم نارسایی کلیه در سالمندان، مراجعه به متخصص اورولوژی است. هر کمردردی نشانه بیماری کلیوی نیست. ولی در صورت بروز درد پهلو و بالای کمر فورا به متخصص اورولوژی مراجعه کنید.

درمان بیماری کلیه در سالمندان

درمان قطعی کوچک شدن کلیه چیست؟ بعضی بیماری‌های کلیوی در سالمندان را می‌توان با موفقیت درمان کرد ، اما شماری دیگر پیشرفت می‌کنند و به از کار افتادگی کلیه منجر می‌شوند که درمان نارسایی کلیه در سالمندان ، نیاز به دیالیز و یا پیوند کلیه دارد. برای مثال عفونت کلیه و سنگ کلیه در سالمندان غالباً با موفقیت درمان می‌شود. التهاب مزمن گلومرول گلومرولونفریت شایع‌ترین بیماری کلیوی است که به آهستگی پیشرفت می‌کند و تبدیل به نارسایی کلیه و ورم پا می‌شود. پزشک داروهای خاصی را تجویز می‌کند یا رژیم غذایی مخصوصی را توصیه می‌کند.

خلاصه مطلب

عملکرد اصلی کلیه دفع مواد زائد و مایعات اضافی از بدن است که از راه ادرار از بدن خارج می‌شوند. تولید ادرار مراحل بسیار پیچیده‌ی دفع و بازجذب دارد. اگر چه کلیه‌ها کوچکند ولی وظایفی پیچیده و حیاتی را انجام می‌دهند که کل بدن را متعادل نگه می‌دارند. با شناخت عوارض کوچک شدن کلیه و علائم نارسایی کلیه در بزرگسالان می‌توانیم جلوی پیشرفت بیماری کلیه در سالمندان را بگیریم و با مشاهده این علائم سریعا به پزشک مراجعه کنیم. اگر شما تجربه ای در این خصوص دارید با ما در جریان گذارید و جهت مشاوره رایگان با مرکز ما تماس حاصل فرمایید. خدمات پرستاری پارسیان مهرپرور می‌تواند با ارائه خدماتی همچون پرستاری در منزل، پرستار سالمند در منزل، پزشک در منزل به شما در رفع مشکلات کمک کرده و در راستای بهبود وضعیت بیمار شما به شما کمک کند.