مركز خدمات بالینی ، مراقبتی و آموزشی در منزل پارسیان مهرپرور تحت نظارت مستقیم وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي

  • info@mehrparvar.com
  • 021-44442410
سوء تغذیه کودکان | مرکز خدمات پرستاری مهرپرور

سوء تغذیه در کودکان : علل و علائم سوء تغذیه (+ درمان سوء تغذیه کودکان)

سوء تغذیه در کودکان بیماری است که امروزه در حال افزایش می‌باشد و علت اصلی آن کمبود مواد مغذی و رژیم غذایی ضعیف کودکان است. حتی اگر سوء تغذیه یکی از بیماری‌هایی باشد که کمتر در اطرافیان خود مشاهده کرده اید؛ با این وجود هنوز در کشورهایی از جهان، بسیاری از افراد بر اثر سوء تغذیه و عدم دسترسی به غذای کافی و سالم از بین می‌روند. سوء تغذیه در کودکان در ایران همانند افعانستان، یمن، افریقا نیست. اما باز هم این ضایعه در مناطقی وجود دارد که می‌تواند آسیب‌های اجتماعی، جانی و مالی فراوانی را رقم بزند. در سال‌های اخیر با توجه به پیشرفت‌های انجام شده کمتر کسانی هستند که به این مشکل دچار باشند. اما به دلیل خطرناک بودن این مهم پارسیان مهرپرور به حل این مشکل فکر کرده است.

مطالعه دقیق موارد زیر در ادامه مطلب در دسترس شماست:

  • سوء تغذیه چیست؟
  • علائم سوء تغذیه در کودکان 
  • انواع سوء تغذیه
  • کمبود پروتئین در کودکان
  • سوء تغذیه در بارداری
  • عوارض سوء تغذیه در کودکان
  • درمان سوء تغذیه

سوء تغذیه چیست؟

وقتی عناصر لازم برای کارکرد هر قسمت بخوبی و به میزان کافی تأمین نشود یا برعکس، نسبت‌هایشان از حد نیاز بیشتر باشد، مشکلات و بیماری‌های گوناگونی در کارکرد بدن بی نظمی و اختلال ایجاد می‌کند. لاغری یا چاقی مزمن، راشیتیسم، عقب ماندگی ذهنی، دیابت، کبد چرب و… همگی یک سرشان به تغذیه به شیوه بد یا همان بدخوری و بد غذایی وصل است. با این حال، وقتی صحبت از سوء تغذیه پیش می‌آید معمولا توجهات به مصرف ناکافی و کمبود مواد غذایی لازم برای سوخت و ساز یا متابولیسم متمایل می‌شود. هر قدر این کمبود شدت داشته باشد، کودک مبتلا به سوء تغذیه بیشتر به سمت بیماری‌های خطرناک تر، طولانی تر و مزمن و ماندگار نزدیک می‌شود که امکان دارد حتی به مرگ نیز بینجامد.

سوء تغذیه در کودکان بر اساس عوامل گوناگونی اتفاق می‌افتد:

  • فقر
  • جنگ
  • سبک زندگی غلط
  • رژیم غذایی نادرست
  • فرهنگ نادرست تغذیه
  • ناآگاهی و بی اطلاعی
  • ابتلا به بیماری‌هایی که بر تغذیه و عادات غذایی اثر گذار است.

سوء تغذیه درکودکان | مرکز خدمات پرستاری پارسیان مهرپرور

در این میان نوزادان و کودکانی که در ابتدای زندگی و سن رشد قرار دارند به دلیل نیاز بیشترشان به مواد معدنی برای شکل گیری بهتر اعضا و ارگان‌های بدن بیشتر با خطر سوء تغذیه مواجه هستند. در دهه ۱۳۸۰ برخی آمارها حاکی از این بود که در هر پنج ثانیه یک کودک جانش را به سبب گرسنگی از دست می‌دهد؛ یک دهه پیش، هر پنج ثانیه، یک کودک.

نشانه‌های سوء تغذیه

برخی از نشانه‌های سوء تغذیه ممکن است در سنین متفاوت نوزادان و کودکان و شدت ابتلای آنها به آن، تفاوت‌هایی داشته باشد، اما علائم عمومی آن عبارت است از خستگی و بیحالی مزمن، وزن کم و لاغری، کوتاه ماندن قد، ضعف در بینایی، اختلال در شنوایی، پریدگی رنگ و خشکی پوست.هر چه سوء تغذیه به سمت شدت بگراید، ریزش یا تغییر رنگ موها، کاهش تمرکز و توجه، تحلیل رفتن عضلات و ماهیچه‌ها، شکنندگی استخوان‌ها، برآمدگی شکم و… نیز به این علائم افزوده می‌شود.

علائم سوء تغذیه در کودکان و نوجوانان

در حال حاضر کودکان زیادی از سوء تغذیه و پیامدهای ناشی از آن رنج می‌برند که یکی از عوامل آن ناآگاهی والدین در خصوص تغذیه کافی در کودکان می‌باشد. نوزادان مادرانی که برنامه غذایی آنها بر اساس مقدار کافی مواد مغذی قرار داده شده، از نظر سلامت عمومی و قوای جسمانی بهتر از نوزادانی هستند که مادرانشان در دوران بارداری دچار کمبود غذایی بوده و برنامه نامناسب داشته اند. بزرگترین مشکلات خیلی از کشورهای در حال توسعه، مربوط به کمبود مواد غذایی لازم برای سوخت و ساز بدن است و این در حالی است که سوء تغذیه در همه کشورهای جهان با شکل‌های گوناگون مانند چاقی، بدخوری و یا کم خوری دیده می‌شود، بر پایه آمار سازمان بهداشت جهانی، از سوء تغذیه به عنوان بزرگترین عامل مرگ و میر کودکان یاد شده است.

سوء تغذیه و فقر غذایی باعث به وجود آمدن بیماری‌های گوناگون در کودکان اعم از موارد زیر می‌شود :

  • دستگاه عصبی
  • وقفه در سیر تکاملی
  • عدم رشد جسمی و روانی کودک
  • پیدایش اختلالات گوارشی و کبدی، قلبی – عروقی

انواع سوء تغذیه در کودکان

 سوء تغذیه (به انگلیسی : Malnutrition) یا عدم تغذیه مناسب یک نوع بیماری است که مهمترین دلیل ایجاد آن، مصرف ناکافی یا بیش از اندازه یک یا چند ماده غذایی است. کمبود غذا غالباً به دلیل کمبود غذای با کیفیت بالا است که برای خوردن در دسترس است. کمبود شیردهی ممکن است منجر به سوء تغذیه شود.

1. سوء تغذیه انرژی پروتیینی (PEM):

2. کمبود ریز مغذی‌ها (ویتامین و منابع معدنی):

  1. سوء تغذیه حاد: سوء تغذیه حاد باعث می‌شود که کودک لاغر شود و وزن بدنش کم شود.
  2. سوء تغذیه مزمن: کودک از رشد کم رنج می‌برد.
  3. سومی هم شامل هر دوی آن‌ها: کودک وزنش کم می‌شود و مشکلات سلامتی متعددی را تجربه می‌کند.
  1. کمبود ریز مغذی‌ها می‌تواند منجر به کمبود مواد مغذی در کودک شما شود.

کمبود پروتئین در کودکان

نبود پروتئین در فرآورده‌های غذایی مورد استفاده کودکان باعث سوء تغذیه در آنها شده و برای پیشگیری از مشکلات ناشی از آن هر انسان سالم روزی ۳۰۰ گرم و مبتلایان به بیماری‌هایی چون دیابت، فشار خون و… تا ۲۰۰ گرم در روز تخم مرغ بخورند که ساده ترین و ارزان ترین منبع تأمین پروتئین را در اختیار می‌گذارد. برای پیشگیری از مشکلات احتمالی به خوردن سفیده تخم مرغ اکتفا شود زیرا برای خوردن زرده آن باید احتیاط بیشتری کرد؛ اما نیاز به پروتئین در کودکان که می‌تواند باعث ابتلا به بیماری‌هایی مانند ماراسموس و کاوشیورکور شود، فقط بخشی کوچک از ضروریات غذایی در تغذیه اطفال است.

اگر آمار کودکانی که انواع مواد معدنی دیگری مانند آهن، روی و کلسیم همچنین دسته‌های متفاوت ویتامین‌ها به قدر کافی به بدنشان نمی‌رسد نیز محاسبه شود، امکان دارد میزان و تعداد کودکان مبتلا به سوء تغذیه متفاوت باشد و بیماری‌های گوناگون دیگری را نیز شامل شود.

به عنوان مثال، براساس برخی آمارهای اعلام شده، سالانه ۱۸ میلیون نوزاد فقط به دلیل کمبود آهن و ید دچار عقب ماندگی ذهنی می‌شوند زیرا مغز و هوششان به علت سوء تغذیه چنان که باید رشد کافی نداشته است.

وقتی که نطفه شکل می‌گیرد

پیش از تولد کودک، بخشی از احتمالات سوء تغذیه ای در آینده او در دستان پدر و مادرش است. تغذیه درست پدر و مادر پیش از شکل گیری نطفه و مهم تر از آن، تغذیه و رژیم غذایی مناسب مادر در دوران بارداری اثر زیادی در این زمینه برجا می‌گذارد. پدرانی که به دلیل شیوه نادرست تغذیه، ناآگاهی از مواد مورد نیاز بدن، فقر و… نه تنها نمی‌توانند اسپرمی قوی داشته باشند، بلکه نمی‌دانند یا نمی‌توانند منابع مورد نیاز مادر را در طول دوران حاملگی فراهم آورند، یا مهم تر از پدران، مادرانی که از کودکی و نوجوانی به همین دلایل ضعیف ترند و خود با مشکلات تغذیه ای روبه رو هستند، در دوره بارداری عامل اولیه ایجاد و شکل گیری سوء تغذیه در نوزادانشان و ناتوانی در شیردهی پس از تولد او به شمار می‌روند.

سوء تغذیه در بارداری

بر این اساس، هم در دوره حاملگی و هم در دوره پس از تولد، امراض و اختلالات متعدد ناشی از سوء تغذیه کودکشان را تهدید می‌کند. رشد ناکافی در دوره جنینی، اختلالات جسمی و ذهنی، تولد زودرس یا نارس، وزن اندک و… از جمله این مشکلات محسوب می‌شود. در این دوران باید میزان کافی از برخی مواد به بدن برسد و بعضی دیگر از مواد کمتر خورده شود یا در خوردنشان پرهیز و احتیاط بیشتری رعایت شود. کلسیم، آهن، فسفات و… بسیاری از املاح و مواد معدنی در این دوره برای پیشگیری از ایجاد سوء تغذیه در کودکان باید آگاهانه مصرف شود که هر مادری می‌تواند آن را از پزشک یا متخصص تغذیه پرس وجو کند.

عواملی چون مصرف تنقلات و مواد غذایی با ارزش غذایی ناچیز، ابتلا به بیماری‌های عفونی بخصوص اسهال، نبود تمام گروه‌های غذایی در رژیم غذایی همچون گروه میوه و سبزی یا گروه پروتئین و…، وجود انگل در بدن، پیروی از رژیم‌های غذایی نادرست و مانند اینها نیز از علل بروز سوء تغذیه محسوب می‌شود.

عوارض سوء تغذیه در کودکان

چنان که اشاره شد، سوء تغذیه در کودکان می‌تواند مسبب ایجاد بیماری‌ها و اختلالات گوناگون جسمی، مغزی، روانی و… شود. اما متخصصان این بیماری‌ها را در دسته بندی‌هایی قرار داده اند که برای نمونه به چند گروه از آنها اشاره می‌شود:

۱ـ بیماری‌های ناشی از کمبود املاح

هر کدام از املاح موجود در مواد غذایی وظیفه ای را بر عهده دارند. در بخش زیر بیماری‌ها و مشکلاتی که در اثر کمبود املاح غذایی در بدن کودکان می‌تواند به وجود آید را بیان می‌کنیم.

  • کم خونی ناشی از فقر آهن (بخصوص در سنین پس از چهار ماهگی)
  • کوتاهی قد به دلیل کمبود روی
  • ریزش موی ناشی از فقر روی
  • شکنندگی استخوان ناشی از فقر کلسیم
  • ابتلا به گواتر و اختلالات تیروئیدی ناشی از کمبود ید
  • و… 

۲ـ بیماری‌های ناشی از کمبود ویتامین

ویتامین‌ها در بدن فعالیت‌های زیادی انجام میدهند. کمبود و یا اضافه بودن هر کدام از ویتامین‌ها در بدن اختلالاتی را به همراه دارد که از موارد سوء تغذیه کودکان دانست. تعدادی از مشکلات که در صورت کمبود ویتامین‌ها به وجود می‌آید را در ادامه بیان کرده ایم. موارد اشاره شده در زیر از جمله اختلالات این گروه به شمار می‌رود. و با مدیریت صحیح در تغذیه می‌توان از این مشکلات در کودکان جلوگیری کرد.

درمان سوء تغذیه در کودکان

مراحل درمان از ابتلای جزئی به سوء تغذیه تا سوء تغذیه شدید متفاوت است. در مراحل اولیه چه در دوره حاملگی، چه در دوران تولد و نوزادی کودکتان و چه در مراحل نوجوانی ممکن است فقط یک مشاوره با متخصصان تغذیه یا پزشکان متخصص زایمان و اطفال عامل مهمی در پیشگیری از سوء تغذیه باشد و در صورت بروز بیماری، به سرعت نیز بتوان مشکلات و اختلالات را درمان کرد. در مراحل حاد، اغلب ممکن است نیاز به ایجاد تغییرات گسترده تر در روش و سبک زندگی، عادات غذایی، پرهیزها و آموزش‌های خوراکی، تست‌های آزمایشگاهی و حتی بستری شدن در بیمارستان باشد.

اگر برخی از علائم سوء تغذیه در کودکتان مشاهده می‌کنید بهتر است پیش از آن که به سوء تغذیه شدید در کودک تبدیل شود با مراجعه به پزشک از ابتلا یا مبتلا نشدن وی به این اختلالات اطمینان حاصل کنید و با انجام اصلاحاتی در سبک زندگی، عادات غذایی و… سلامت را به دلبندتان بازگردانید. در این مواقع پزشک هم ممکن است انجام برخی آزمایش‌ها را برای اطلاع از سطح و میزان بعضی مواد در بدن نیز تجویز کند.

غذاهای مفید برای سوء تغذیه

به طور کلی افرادی که قصد چاق شدن را دارند باید صبور باشند و در نظر داشته باشند که ممکن است زمان زیادی طول بکشد که به وزن ایده آل خود برسند. نکته مهم برای افزایش وزن این است که افراد لاغر از روش‌های درست، اصولی و سالم برای چاق شدن استفاده کنند. در ادامه به برخی از راهکار‌های درست افزایش وزن اشاره خواهیم کرد :

  • تعداد وعده‌های غذایی خود را افزایش دهید: حتما شش وعده غذایی در روز داشته باشید. (سه وعده اصلی و سه میان وعده). در صبحانه، ناهار و شام از مواد غذایی سنگین و پر کالری استفاده کنید.
  • پروتئین و کالری زیاد مصرف نمایید: توجه داشته باشید که کالری به تنهایی سبب افزایش وزن شما نمی‌شود. حتما باید در کنار آن به اندازه کافی پروتئین نیز مصرف نمایید. توجه داشته باشید که برای افزایش وزن باید ماهیچه بسازید نه چربی!
  • استفاده از چربی‌های مفید: چربی‌های مفید را می‌توان از مواد غذایی همچون آجیل، سبزیجات سبز برگ، ماهی سالمون، روغن کتان، روغن آووکادو و سایر دانه‌ها بدست آورد. این مواد به رشد ماهیچه و تولید هورمون‌های تستسترون کمک کرده و سبب افزایش وزن شما می‌شوند.

مرکز خدمات پرستاری پارسیان مهرپرور به شما پیشنهاد می‌دهد در صورت مشکلات در پرستاری از بیمار خود به خدمات پرستار بیمار در منزل و پرستار کودک سری بزنید تا بتوانید از خدمات ارائه شده از بهترین مرکز خدمات پرستاری بهره کامل را ببرید.