خودمراقبتی سالمندان و تفاوت آن با دگر مراقبتی
خودمراقبتی سالمندان گام اول سلامت است، همین که سالمندان یاد بگیرند خودشان از خودشان مراقبت کنند. زمانی که صحبت از مراقبت از سالمندان به میان می آید، ۲ گروه از سالمندان مدنظر قرار می گیرند؛ سالمندانی که می توانند از خود مراقبت کنند و سالمندانی که نیاز دارند خانواده یا یک پرستار سالمند از آنها مراقبت کند. در هر دو حال، اطلاعات و آگاهی سالمند و مراقبان آنها برای حفظ سلامت سالمندان و ارائه کردن هرچه بهتر خدمات برای سالمندان ضروری است. اما نکته مهمی که در این مقاله از سایت مرکز پارسیان مهرپرور به آن می پردازیم این است که؛ اگر بخواهیم کسی را برای مراقبت از سالمندان استخدام کنیم، آن فرد چه خصوصیاتی باید داشته باشد.
تعریف خودمراقبتی
خودمراقبتی عملی است که در آن، هر فردی ( کودک ، سالمند و بیمار ) از دانش، مهارت، و توان خود به عنوان یک منبع استفاده می‌کند تا به‌طور مستقل از سلامت خود مراقبت کند. خودمراقبتی سالمندان، اقدام ها و فعالیت های آگاهانه، آموخته شده و هدفداری است که بمنظور حفظ حیات، تأمین و ارتقای سلامت خود انجام می دهند. تعریف خودمراقبتی با پنج ویژگی زیر همراه است:
- رفتاری داوطلبانه
- فعالیتی آموخته شده
- بخشی از مراقبتهای نوزادان، کودکان، نوجوانان و سالمندان
- حق و مسئولیتی همگانی برای حفظ سلامت خود، خانواده و نزدیکان
- بزرگسالانی که قادر به خودمراقبتی نیستند، نیازمند دریافت مراقبت خواهند بود.
انواع خودمراقبتی سالمندان
مراقبت کردن از خود برای همه سنین است و فقط در مورد سالمندان نیست . همه انسان ها و در هر سنی باید آموزش ببینند تا از خود مراقبت کنند. برای اینکه در این زمینه به یک نتیجه مطلوب برسیم باید اصول کلی سلامت و توصیه های لازم برای سالمندی سالم را بدانیم. سلامت جسم و روان یک شبه به دست نمی آید بلکه حاصل رعایت اصول بهداشتی، تغذیه ای و فعالیتی سالمی است که در طول سال ها برنامه ریزی شده است. خودمراقبتی بـر اسـاس شـیـوه هـای مختلف بـه چند دسته تقسیم میشود. در متداول ترین تقسیم بندی، خودمراقبتی به انواع جسمی، روانی و عاطفی، معنوی و اجتماعی تقسیم میشود.
خودمراقبتی سالمندان : خودمراقبتی جسمی
خودمراقبتی جسمی نیازمند زیست سالم و توجه به محیط پیرامون سالمندان است.
این بخش از خودمراقبتی سالمندان شامل:
- خواب و استراحت کافی
- رعایت بهداشت فردی دهان و دندان
- انجام فعالیتهای ورزشی به شکل روزانه
- چکاپ دوره ای و منظم توسط پزشکان متخصص
- نوشیدن آب و مایعات کافی در روز حتی اگر احساس تشنگی نداشته باشند.
- خوردن وعده های غذایی سالم شامل صبحانه، ناهار، شام و میان وعده های سالم
- پیشگیری از حوادث (در هنگام خارج شدن از تخت، عبور از پلکان؛ سرخوردن از سطح خیس و کف حمام)
خودمراقبتی سالمندان : خودمراقبتی روانی و عاطفی
نیازهای عاطفی و روانی ما در برگیرنده احساسی است که نسبت به خودمان و توانایی هایمان برای مدیریت احساسات و مقابله با مشکلات داریم. سلامت عاطفی، بیانگر توانایی ما برای برقراری ارتباط با هیجانها، احساسات و حواسمان و نیز بازتاب شناخت ما برای تنظیم اهدافمان بر اساس توانایی فردی ماست. داشتن سلامت روانی و عاطفی، شامل : وجود احساس رضایت، اعتماد به نفس کافی، اعتماد و صمیمیت.
از جمله راهکارهای خودمراقبتی عاطفی موارد ذیر است:
- دیدار با دوستان و آشنایان
- تبادل تجربیات با همسالان
- گوش دادن به موسیقی آرامبخش
- اختصاص زمانی برای حضور در طبیعت
- ابراز خشم و احساسات به روش سازنده
- فکر کردن به کارهای مثبت خود و افتخار به آنها
- مراجعه به روانشناس یا روانپزشک در صورت بروز مشکل روحی و روانی
- استفاده از روشهای مختلف مانند آرام سازی عضلانی برای کاهش استرس
خودمراقبتی سالمندان : خودمراقبتی اجتماعی
نیازهای اجتماعی شامل : نیاز به تعلق، عشق و محبت است. روابـط اجتماعی ما برای حفظ سلامت روانی و همچنین سلامت جسمی مان بسیار حیاتی است. انسان موجودی اجتماعی است و داشتن فعالیت اجتماعی و حفظ روابط بین فردی میتواند به ما کمک کند تا سلامت جسمی و روحی خوبی داشته باشیم، از جمله:
- حفظ دوستی ها و تعاملات اجتماعی
- گفتگوی دوستانه در طول روز با اعضای خانواده یا با همکاران خود
- خوردن وعده های غذایی تا حد امکان با خانواده و در محیط های دوستانه
- معاشرت با افرادی که به انسان حس خوبی داده و ما را به سوی زندگی سالم سوق میدهند.
خودمراقبتی سالمندان : خودمراقبتی معنوی در سالمندان
خودمراقبتی معنوی به سالمندان کمک می کند با خالق هستی آشنا شوند و معنای زندگی را درک کنند. تنها در صورتی که با خالق خود ارتباط برقرار کنند، میتوانند تمام استعدادهای وجودی خود را شکوفا سازند، از جمله روش های خودمراقبتی معنوی شامل :
- تلاوت یا شنیدن آیات قرآن
- انجام کارهای خیر و عام المنفعه
- مطالعه متون و ادبیات مذهبی و معنوی
- در نظر گرفتن زمانی در روز برای عبادت و نیایش
- شرکت کردن در مراسم و مناسک دینی و مذهبی
سالمندان و دگر مراقبتی
سالمندان امکان دارد به اطرافیانشان وابسته باشند و نتوانند کارهای روزمره زندگی مانند لباس شستن، غذا پختن، خرید کردن، حمام رفتن و… را انجام دهند. مراقبان سالمندان به ۲ گروه تقسیم می شوند؛
- مراقبانی که استخدام می شوند.
- مراقبانی که از خویشان سالمندان هستند.
در ایران بیشتر سالمندان کنار خانواده شان زندگی می کنند و آنها وظیفه نگهداری از سالمند را برعهده دارند و خانواده بدون اینکه پولی دریافت کند کارهای سالمند را انجام می دهد در حالی که در نوع دوم فرد دیگری با دریافت مبلغ این وظیفه را برعهده می گیرد. سالمندانی که باید برای آنها مراقب یا پرستار گرفت قطعا به خاطر داشتن مشکلی مانند زمین گیر بودن، بیماری یا کهولت سن نمی توانند از خود مراقبت کنند. بنابراین مراقبان باید اصول نگهداری از سالمند را با توجه به نوع بیماری و وضعیتش بدانند .
وظایف مراقب سالمند در دگر مراقبتی
مثلا اگر سالمندی تحرک ندارد و فقط باید روی تخت بماند حتما لازم است مراقب راه های جلوگیری از زخم بستر را بداند و بیمار را مدام جابجا کنند یا نواحی در معرض فشار را ماساژ دهند تا خون بیشتری در آن جریان یابد تا سالمند زخم بستر نگیرد. سالمندی که دچار دمانس یا زوال عقل است به مراقبی نیاز دارد که صبور، باحوصله و بااخلاق باشد. یکی از اولین علامت بیماران مبتلا به دمانس فراموشی از موضوع و پرسیدن سوال های تکراری است. مراقب سالمند باید برای توضیح هر موضوعی اطلاعات بیشتری در اختیار او قرار دهد. همچنین بیماران مبتلا به دمانس بی قرار هستند و باید به بی قراری آنها توجه و سعی کرد تا آرامش را به سالمند مبتلا به دمانس برگرداند. گاهی دیده می شود مبتلایان به دمانس را محدود می کنند مثلا در یک اتاق نگه می دارند یا به تخت می بندند. البته باید مراقب بود تا سالمند مبتلا به دمانس از خانه خارج نشود ولی توصیه نمی شود که سالمند دچار دمانس را زندانی کنید.
ویژگی مراقب سالمند در دگر مراقبتی سالمندان
پرستاری از سالمندانی که توانایی مراقبت از خود را ندارند یک کار دائمی است و شاید گاهی از عهده فرزندان او نیز خارج باشد. بنابراین نیاز است گاهی از پرستار سالمندان استفاده شود البته باید پرستار یا مراقبی گرفت که مورد اطمینان باشد. هیچ وقت نباید به مراقبت از سالمند به عنوان یک شغل نگاه کرد. مراقبت از سالمند شغل نیست، عشق است. اولین نکته ای که در انتخاب مراقب یا پرستار سالمند در نظر گرفته می شود این است که مراقب این کار را از روی اجبار انتخاب نکرده باشد و به این کار با علاقه و میل درونی نگاه کند. اگر کسی روحیه خوب و نگرش مثبتی نسبت به این موضوع نداشته باشد افسرده خواهدشد و افسردگی را به سالمند هم منتقل می کند و باعث رنجش سالمند نیز خواهد شد.
- مراقب یا پرستار سالمند باید مهربان، دلسوز و قابل اعتماد باشد.
- مراقبت از سالمند مراقبت از کسانی است که نه زبان گفتار دارند و نه پای فرار.
- مراقب باید از نظر شخصیتی و فیزیکی قوی باشد و توانایی انجام کارهای مربوط به سالمند را بتواند انجام دهد.
- مراقب باید تفاوت بین سالمند سالم و سالمندی که به مراقبت ویژه نیاز دارد را بداند و علائمی که نشان دهنده بدحال شدن سالمند است را بشناسد.
