مركز خدمات بالینی ، مراقبتی و آموزشی در منزل پارسیان مهرپرور تحت نظارت مستقیم وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي

  • info@mehrparvar.com
  • 021-44442410

تغییرات دوران سالمندی : آشنایی با تغییرات سالمندان ( جسمی، شناختی، روانی و …)

آشنایی با چالش ها و تغییرات دوران سالمندی

تغییرات دوران سالمندی یکی از چالش های افرادی است که در اطراف خود افراد مسن دارند. با افزایش سن، طیف وسیعی از تغییرات با درجات مختلفی در بدن اتفاق میفتند. این تغییرات لزوماً نشانگر بیماری زمینه ای نیستند ولی می توانند باعث ناراحتی و نگرانی افراد شوند. آشنایی با این تغییرات روند پیری را متوقف نمی کند. اما افراد با رعایت سبک زندگی مناسب می توانند تا حدود زیادی تاثیر این تغییرات را بر روی سلامتی خود کاهش دهند.

در این مقاله از سایت مرکز خدمات پرستاری مهرپرور تغییرات دوران سالمندی را از ابعاد مختلف بررسی می کنیم:

  1. بعد جسمانی
  2. بعد شناختی
  3. هیجانی
  4. اجتماعی
  5. ذهنی و هوشی

1 – بعد جسمانی تغییرات دوران سالمندی

الف) جسمانی که شامل تغییرات مختلفی می شود :

الف – تغییرات حسی

  • بینایی : در اکثر سالمندان در دهه ی چهارم زندگیشان کیفیت بینایی خوب استظ و ابتدای دهه پنجم، امکان افت بینایی وجود دارد.
  • شنوایی : در حدود ۳۰ % سالمندان دچار مشکلات شنوایی هستند. در ۲۵ % افراد تا ۶۰سالگی و ۶۵ % افراد تا ۸۰ سالگی کاهش شنوایی اتفاق می افتد.
  • چشایی و بویایی : قوای بویایی و چشایی در افراد نیز تحت تأثیر تغییرات دوران سالمندی قرار دارند. میزان جوانه های چشایی بعد از ۸۰ سالگی کم می شوند. بعضی افراد نیز کاهش در حس بویایی را تجربه می کنند و این امر معمولا به خاطر وجود مشکلاتی در گیرنده های بویایی می باشد.
  • لامسه : پوست یک نقش محافظتی دارد و تغییرات پوستی مانند، چروک شدن، نازک شدن، خشک شدن و پوسته پوسته شدن پوست در دوران سالمندی، افراد را نسبت به درد و آسیب حساس خواهند کرد .

ب – تغییرات استخوانی و ماهیچه ای

قد افراد به علت فشرده شدن دیسک های بین مهره ای کوتاه شدن ستون فقرات، کاهش می یابد. وزن مردها تا حدود ۶۰ سالگی و زنها تا حدود ۷۰ سالگی افزایش و بعد از آن کاهش می یابد. کاهش حجم عضله (آتروفی عضلانی) و افزایش چربی در سالمندان رواج دارد. در نتیجه قدرت عضلانی کم می شود. سطح کلسیم کاهش یافته و استخوانها شکننده تر خواهند شد. در سالمندان مفاصل نیز مشکلاتی را برای سالمندان ایجاد می کنند. آرتروز شایعترین مشکل در بین سالمندان است.

پ – عملکرد حرکتی

توانایی رفتارها و حرکات پیچیده در افراد با افزایش سن کاهش می یابد و انجام فعالیتهای پیچیده به ظرفیت فیزیکی و عصبی احتیج دارد که با افزایش سن و کاهش این ظرفیت ها، انتظار از دست رفتن پیچیدگی رفتاری، افزایش می یابد. کنترل ژست با افزایش سن در سالمندان کم می شود و این افت در کنترل ژست، در اوایل دهه پنجم زندگی سالمندان آغاز می شود و بتدریج و منظم در ادامه زندگی پیشرفت خواهد کرد .

ت – تغییرات جنسی

تمایل جنسی حتی تا دهه های هشتم و نهم زندگی در سالمندان طبیعی است، ولی فراوانی دفعات آن (کمی و کیفی) کمتر می شود. تغییرات آناتومیک، فیزیولوژیک و هورمونی، سبب خواهد شد هم مردان و هم زنان سالمند به محرک های بیشتری برای تحریک شدن و زمان بیشتری برای رسیدن به ارگاسم احتیاج داشته باشند.

ث – تغییراتی سیستم اعصاب مرکزی و هورمون ها در سالمندان

از مشکلات دوران سالمندی، آسیب به بخش هیپوکامپ مغز می باشد که مشکلاتی را در زمینه یادگیری و حافظه بوجود می آورد و مشکل طبیعی وابسته سن محسوب خواهد شد.مغز با افزایش سن تا حدود ۸۰ سالگی، حدود ۱۷ درصد کاهش وزن نشان خواهد داد. از علل افول در عملکرد مغزی در افراد، ممکن است تغییر وابسته به سن در سد خونی مغز باشد.کاهش معنادار وابسته به سن سنتز دوپامین در استریاتومواکسترااستریاتال (بجز مغز میانی) در کالبد شکافی مغز افراد طبیعی سالمند مشاهده شده است.

ج – تغییرات سیستم قلبی و عروقی در سالمندان

افزایش ضربان قلب و شدت آن و کاهش برون داد قلبی. پاسخ ضربان قلب در شروع ورزش کاهش می یابد. الگوی دیاستولیک فشار خون تغییر می کند. بدین ترتیب، ظرفیت تحمل ورزش کاهش می یابد. آئورت و شاخه های اصلی آن سفت می شوند و سفت شدن آئورت و بدعملکردی اندوتلیال باعث افزایش خطر بیماری قلبی عروقی می شود. فشار خون در حالت استراحت افزیش می یابد. فشار خون در حالت اوج ورزش نیز در سالمندان بیش از جوانان است بویژه در زنان سالمند. افزایش فشارخون سیستول منعکس کننده ی افزایش فعالیت قلب است. جریان خون پا در حالت استراحت، ورزش آهسته و تند، کاهش خواهد یافت. این امر سبب ورزش کردن و نظم فشار خون را در سالمندی تحت تاثیر قرار می دهد. احساس تشنگی کاهش خواهد یافت. ظرفیت رنال سدیم و حفظ آب، آسیب می بیند. حجم کلی آب بدن با افزایش سن کاهش می یابد.

2- بعد شناختی تغییرات دوران سالمندی

فرآِیند شناخت حاصل عملکرد مغز می باشد. از آنجا که مغز سالمندان تغییراتی را در جریان افزایش سن نشان می دهد، انتظار این است که شناخت نیز دچار تغییراتی شود. یعنی با افزایش سن، در سیستم شناختی سالمندان تغییراتای اتفاق می افتد.

الف- حافظه در سالمندان

توانایی یا گنجایش حافظه، با افزایش سن کاهش می یابد. چنین کاهشی به ویژه در حافظه فعال مانند حفظ کردن یک شماره تلفن بسیار مشهود است. اما در این بین حافظه رویدادی که مربوط به خاطرات فرد است، کمتر آسیب می بیند.

ب – زبان در سالمندان

مسئله ای که در سالمندان قابل پیش بینی است مشکل آنها در مسائل کلامی است. یکی از نقاط مثبت تغییرات همراه با افزایش سن در افراد، افزایش دامنه لغات در آنها است. افراد مسن تر دامنه لغات وسیعتری نسبت به جوانترها دارند. زبان و حافظه رابطه نزدیکی با یکدیگر دارند. در درک زبان، آنچه را که شنیده یا خوانده ایم بدون آگاهی هشیار به یاد می آوریم. درک زبان شفاهی، مانند حافظه ناآشکار، در اواخر زندگی خیلی کم تغییر می کند.

پ – عملکردهای شناختی – اجرایی

عملکردهای اجرایی، تعدادی از کارکردهای مغز هستند که مسئول تنظیم و کنترل رفتارند. برخی از این کارکردها عبارتند از: برنامه ریزی، قضاوت، بازداری، حافظه، توجه، روانی کلام، تصمیم گیری. مطالعات، بیانگر این امر هستند که در میان عملکردهای اجرایی، حافظه ی فعال، توانایی یادگیری و انعطاف پذیری شناختی، در دوران سالمندی، بیش از دیگر عملکردها دچار نقص می شوند. همچنین نقص در زمینه ی قضاوت و تصمیم گیری در این گروه بیشتر به چشم می خورد.

ت- پردازش اطلاعات در دوران سالمندی

با افزایش سن مدت زمان انجام تکالیف افزایش می یابد. همینطور افزایش سن، تعداد مواردی که در حافظه فعال باید به سرعت در دسترس قرار گیرند را کاهش می دهد. به جهت تغییرات در سرعت پردازش، باید انتظار داشت که سرعت خواندن با سن کندتر شود.

3- بعد هیجانی تغییرات دوران سالمندی

برخی محققان معتقدند؛ افراد سالخورده و آنهایی که از لحاظ روانی پخته هستند، از احساسات خود بیشتر خبر دارند. خبرگی هیجانی سالمندان به آنها کمک می کند تا تعبیرهای هیجانی را از جنبه های عینی موقعیتها، به نحوی کارآمدتر از جوانان تفکیک کنند. درنتیجه، راهبردهای مقابله کردن آنها معمولا به این صورت است که قبل از تصمیم گیری درباره یک اقدام، باید مطمئن شوند تمایلات آنها کاملا درک شده است.

4- بعد اجتماعی تغییرات دوران سالمندی

از نظر اجتماعی متغیرهایی که در دوره سالمندی مورد توجه هستند عبارتند از : بازنشستگی، فوت همسالان و دوستان، فوت همسر، گستردگی یا محدودیت شبکه اجتماعی حمایت کننده و… هر یک از این متغیرها در تعامل با سایر متغیرهای درونی و بیرونی تاثیرات قابل توجه مثبت یا منفی بر روند زندگی سالمندان دارند که این تاثیرات برای هر فرد منحصر به فرد هستند و مبتنی بر شرایط شخصی اش قابل بررسی است.

  • تغییرات شغلی : امروزه در جوامع صنعتی و شهری سالمندی مترادف است با بازنشستگی.
  • خانواده : استقلال یا نداشتن استقلال در زندگی شخصی بر روابط سالمندان با فرزندانشان تاثیرعمیقی می گذارد.
  • دوستان : گاهی بودن با دوستان برای سالمند مهمتر و لذت بخش تر از روابط با فرزندان است چرا که سالمندان با دوستان هم سن خود راحت تر از فرزندانشان هستند.

5 – بعد تغییرات ذهنی و هوشی در سالمندان

عملکرد عالی مغز : به اندازه ای که سلول عصبی از ساختار مغز خارج می شود، تغییراتی در عملکردهای عالی مغز مانند تفکر، استدلال، حل مسئله، حافظه اتفاق می افتد. اسامی، چهره ها و تاریخ، با کم شدن حافظه در سالمندان فراموش می شوند. اما توانایی های کلامی سالمندان امکان دارد تا حدودی ثابت باقی بمانند. احتمال افت عملکردهای ذهنی در سالمندانی که توانایی های ذهنی خود را در کارهای ذهنی مانند خواندن، نوشتن، محاسبه کردن و یا تفریحات فکری مانند شطرنج بکار می گیرند کمتر است.

اختلال آلزایمرآلزایمر نوعی اختلال است که با ویژگی های کم شدن شدید قدرت حافظه و تخریب شدید توانایی های شناختی مشخص می شود و سالمند روز بروز بیشتر اشخاص، چهره ها و اسامی را فراموش می کند. در مراحل آخر این بیماری، سالمند مانندیک نوزاد به مراقبت های ویژه و دقیق نیاز خواهد داشت. سالمندان بعد از درگیر شدن با تغییرات ذهنی ممکن است به یکی از موارد زیر تبدیل شوند :

  • سالمند یکپارچه : سالمندان یکپارچه با ویژگی های انعطاف پذیری، آرام بودن و پختگی مشخص می شوند. آنها سالمندانی فعال هستند که زندگی منسجمی دارند.
  • سالمند ضد ضربه : اینگونه سالمندان تسلط بر موقعیت ها (کنترل رویدادها) و موفقیت زیاد اهمیت بسزایی دارد.
  • سالمند منفعل وابسته : اینگونه سالمندان فعالیت شان کمتر است و در مقابل رویدادها و اشخاص تسلیم می شوند. این سالمندان موقعی می توانند خوب کارکنند که به فردی دیگر تکیه داشته باشند.
  • سالمند متلاشی : سالمندانی هستند که از نظر عملکرد ذهنی و تفکر دچار ضعف و زوال هستند.

برخورد صحیح با چالش های تغییرات دوران سالمندی

عوامل چندی در تامین بهداشت روانی سالمندان دخیل هستند که عبارتند از :

– زندگی گذشته

سالمندی که احساس می کند زندگی گذشته خود را به هدر نداده است با سالمندی که رضایت چندانی نسبت به گذشته خود ندارد، بسیار متفاوت است. سالمندی که از زندگی گذشته خود راضی است در خود احساس کمال می کند اما سالمند ناراضی از گذشته خود مضطرب و افسرده است.

– سازگاری با تغییرات دوران سالمندی

تغییرات دوران سالمندی تاثیرات عمیقی بر زندگی و بهداشت روانی سالمندان دارد. اگر شخصیت سالمند انعطاف پذیر باشد، توانایی سازگاری با این تغییرات را بیشتر خواهد داشت اما اگر سالمند این تغییرات را در جهت منفی ادراک کند، اندازه انعطاف پذیری و سازگاری سالمند کم میشود.

– خواب کافی

 خواب کافی کمک می کند تا سالمند ذهنی آرام داشته باشند. ۷ تا ۸ ساعت خواب شبانه و حدود ۳۰ تا ۴۰ دقیقه خواب نیم روزی برای تمدد اعصاب و نیز افزایش انرژی در سالمندان مناسب است .

 – فعالیت بدنی روشی برای مدیریت تغییرات دوراتن سالمندی

ورزش منظم باعث کم شدن بیماری های مزمن مثل تصلب شرائین، فشار خون، چربی خون و … در سالمندان می شود. یک فعالیت بدنی منظم و ملایم روزانه مثلا پیاده روی به مدت ۳۰ دقیقه در روز باعث کاهش بیماری های قلبی – عروقی، کاهش بروز پوکی استخوان، بهبود عملکرد تنفسی، بهبود جریان خون، حفظ وزن ایده آل و در نهایت احساس کلی آرامش جسمی و روانی در سالمندان می شود.

– ورزش ذهن و مغز برای کنترل تغییرات دوران سالمندی

بخشی از حواس پرتی ها در سنین سالمندی طبیعی قلمداد می شود. اما فشارعصبی و اضطراب و زندگی پرمشغله هم می تواند در حافظه و تمرکز حواس اختلال ایجاد کند. بهترین راه سالم نگهداشتن ذهن مطالعه مستمر است.

– فعالیت های اجتماعی مختلف

بهتر است روابط اجتماعی را درحدی حفظ کرد که تفاوت جزئی با سالیان گذشته داشته باشد. برای بسیاری از افراد دوران سالمندی دوره تداوم رشد هوشی، هیجانی و روانی است. انزوا سالمند را نسبت به افسردگی آسیب پذیر می سازد.

– رژیم غذایی مناسب سالمند

کم خوردن نمک، مصرف نکردن چربی های جامد، نگهداری وزن در حد مطلوب، استفاده از همه گروه های غذایی بخصوص میوه و سبزیجات تازه و لبنیات.

– آگاهی از علائم افسردگی و اضطراب

اگر احساس تغییر خلق، کاهش انرژی، کاهش لذت از فعالیت های روزمره، احساس گناه، حس بی ارزشی، میل به تنهایی، دلشوره و اضطراب، کاهش خواب و اشتها، کاهش وزن، شکایات متعدد جسمانی در سالمندان دیده شود لازم است همراه با یکی از اعضاء خانواده سالمند را به پیش روانپزشک برد.

مرکز پرستاری پارسیان مهرپرور سال ها تجربه در ارائه خدمات و مراقبت های مربوط به سالمندان در منزل و با مجوز از وزرات بهداشت ، پرستار شبانه روزی سالمند به منازل شما عزیزان اعزام می کند تا در کنار شما کمک کند سالمندان چالش های این دوران را با کمک مراقب سالمند برطرف کنند.