یائسگی در زنان چیست و چه عوارضی دارد؟
یائسگی در زنان از آن دسته مواردی است که همه تا حدودی از آن مطلع هستند اما تعداد کمی در مورد آن صحبت می کنند. در نتیجه، سوالات و سوءتفاهمات بسیاری در این زمینه وجود دارد. مثلا این سوال که یائسگی از چه زمانی شروع می شود را در نظر بگیرید: بسیاری می دانند که خودشان (یا مادرشان) چه زمانی دچار یائسگی شده اما پاسخ ها متعدد و متفاوت است (چون زمان هر شخص متفاوت است). همین موضوع در مورد تداوم یائسگی هم صادق است.
در این مقاله از سایت مرکز خدمات پرستاری پارسیان مهرپرور درک بهتری از زمان شروع یائسگی، مدت زمان تداوم آن و راهکارهای کمک به این تغییر به دست می دهد، چون تنها چیزی که از تعرق شبانه بدتر است این است که ندانید این وضعیت تا چه زمانی ادامه دارد.
تعریف یائسگی در زنان
یائسگی در زنان یک مرحله طبیعی از زندگی آنان است و زمانی اتفاق می افتد که زن، قدرت باروری خود را از دست می دهد. تخمدان ها قدرت کافی برای انجام اعمال فیزیولوژیک و طبیعی دوران باروری خود را ندارند و تخمک گذاری اتفاق نمی افتد. در مرحله اول یائسگی در زنان؛ قاعدگی ها نامنظم شده و سپس، قطع دائمی قاعدگی را تجربه می کنند.
سن یائسگی در زنان
یائسگی قطعی، زمانی روی می دهد که خانم یک سال از آخرین قاعدگی اش گذشته باشد که معمولا این امر در سنین ۴۵ تا۵۵ سالگی و به طور متوسط در ۵۰ سالگی اتفاق می افتد. مسائل ارثی بر روی سن یائسگی بسیار تاثیر دارد و معمولاً زنان در حوالی سنی یائسه می شوند که مادر و یا خواهرشان در آن سنین یائسه شده اند. بعضی اتفاقات مثل عادت زندگی و مداخله های پزشکی، الگوهای طبیعی سن یائسگی را تغییر می دهند.
عوارض یائسگی در زنان چیست؟
یائسگی در زنان، بیماری نیست و نارسایی یا نقص تلقی نمی شود و به طور عمومی برای فرد مشکل ساز نیست یائسگی در هر خانم فرق دارد. یائسگی تغییری طبیعی و لازم در زندگی است. دوران یائسگی مانند هر دوره دیگر زندگی از جمله دوران بلوغ، جوانی یا بارداری عوارض و مزایای خود را دارد، با این تفاوت که یائسگی در زنان زمانی اتفاق می افتد که با تجربه هستند و توانایی برخورد با مشکلات را دارند.
یائسگی در زنان چگونه اتفاق می افتد؟
تخمدان ها فقط برای تولید تخمک آفریده نشده اند بلکه دو کار اصلی انجام می دهد ؛ یکی نگهداری اووسیت یا سلولهای تخم نابالغ که بعداً به تخمک تبدیل می شود و دوم حفظ عملکردهای کل بدن و به علت تولید و ترشح هورمون های زنانه، بعد از یائسگی وظیفه اول یعنی ایجاد فولیکول های حامل تخمک توسط تخمدان ها متوقف می شود اما وظیفه دوم یعنی تولید هورمون با تغییراتی ادامه می یابد تا عملکردهای کل بدن حفظ شود.
یائسگی زودرس در زنان
تعدادی از علائم مربوط به یائسگی در زنان معمولاً قبل از یائسگی شروع می شود، اما سطح پائین استروژن ( هورمون زنانه ) – عدم تعادل هورمونی زنانه – به مدت چند سال علائمی را ایجاد نمی کند و تا یائسگی قطعی مورد توجه قرار نمی گیرد. با گذشت زمان، سطح پائین استروژن روی سلامت استخوان و قلب و عروق و دیگر ارگان ها اثر می گذارد. به همین دلیل با نزدیک شدن به میانسالی، متخصص زنان و پزشکان عمومی سطح کلسترول، قندخون و فشارخون فرد را به دقت بررسی و عادت های سبک زندگی مانند ورزش و رژیم غذایی زنان را کنترل می کنند.
متغیرهای زیادی در یائسگی زودرس اثر گذارند مثل :
- ژنتیک و سن
- سبک زندگی
- عوامل طبیعی
- سابقه بهداشت فردی و خانوادگی
- سطح عمومی بهداشت و سلامت و شرایط محیطی
در بعضی زنان، یائسگی به علت مداخلات پزشکی و درمان مثل برداشتن یا آسیب تخمدان ها و رحم اتفاق می افتد. در بسیاری از موارد این نوع یائسگی، نتیجه جراحی است اما پرتو درمانی، شیمی درمانی و بعضی داروها هم می تواند عملکرد تخمدان را متوقف سازد و فرد را یائسه کند.
سن یائسگی زودرس
یائسگی به طور طبیعی در سنین ۴۵ تا ۵۵ سالگی اتفاق می افتد. اگر قطع قاعدگی قبل از سن ۴۰ سالگی اتفاق بیفتد، در این صورت فرد دچار یائسگی زودرس شده است. تقریباً یک سوم طول عمر زنان در دوران یائسگی می گذرد و با توجه به طول عمر یا امید به زندگی بیشتر خانم ها، در آینده ای نزدیک امکان دارد حتی نسبت بیشتری از طول عمر خود را در این دوران سپری کنند.
عوارض یائسگی زودرس
خانم هایی که در یائسگی زودرس از داروهای هورمونی استفاده نمی کنند، تقریباً بلافاصله با افزایش خطر مشکلات بهداشتی متعددی روبه رو می شوند و تمام این مسائل به علت فقدان استروژن است. در یائسگی زودرس پزشک با همکاری فرد رژیم دارویی مناسبی را برای هورمون درمان جایگزین انتخاب می کند تا علائم یائسگی را به حداقل برساند و سلامت عمومی فرد را به حداکثر برساند و بدین ترتیب فرد بتواند بهتر و راحت تر با تغیرات ناگهانی ناشی از یائسگی زودرس روبه رو شود.
علائم جنسی یائسگی در زنان
یائسگی در زنان با تغییراتی همراه است که به طور عمده طبیعی هستند. خونریزی های قاعدگی نزدیک به سن یائسگی، امکان دارد غیر طبیعی، طولانی و یا با حجم زیاد باشد و یا بین دو قاعدگی، شخص دچار لکه بینی شود. البته همواره خانم ها باید با دیدن اینگونه موارد با پزشک مشورت کنند که با بررسی مناسب، علت این موارد تشخیص داده شود. به طور کلی در سنین نزدیک به یائسگی، داشتن قاعدگی های متفاوت با قاعدگی معمول از نظر میزان، مدت و تداوم خونریزیها، از دست دادن یک یا چند پریود و شروع علائمی مثل احساس گرگرفتکی از نشانه های ورود به دوران یائسگی محسوب می شود.
۱_ تغییرات واژن
خشکی واژن که پزشکان آن را تحلیل بافت واژن میگویند از علائم دیررس کاهش استروژن در دوران یائسگی است. استروژن بافت های واژن را مرطوب و انعطاف پذیر می کند، دوره های پیوسته ی کاهش استروژن باعث خشکی و انقباض بافت واژن میگردد. زنان با احساس اصطکاک و نزدیکی دردناک،به وجود خشکی واژن پی می برند.
استروژن با ایجاد ترشحات طبیعی تناسلی، واژن را شستشو می دهد و بافت آنها را لیز وانعطاف پذیرمی کند. به خاطر وجود استروژن اندام های زنانه مانند ماشینی عمل می کند که خوب روغن کاری شده است.
۲-گرگرفتگی
شایع ترین علامتی که اکثریت زنان در دوران یائسگی تجربه می کنند گرگرفتگی است. این حالت با گرم شدن شدید قسمت بالایی بدن(سر،صورت،گردن وقفسه سینه) شروع می شودوامکان دارد مثل موجی کل بدن را فرا گیرد. بعد از آن عرق کرده و احساس سرما می کند. این اختلال بیشتر در شب اتفاق می افتد و باعث میشود فرد خواب واستراحت خوبی نداشته باشد.
۳-بی اختیاری ادرار
این وضعیت طی سال ها ی پیش و بعد از یائسگی شایع تر از سال های اولیه باروری است. با کم شدن استروژن بافت های مجاری ادرارخشکتر و نازک ترمی شود وعضلات کششی خود را ازدست می دهد. بی اختیاری ادرار زمانی اتفاق می افتد که سالمند نمی تواند ادرارخود را هنگام خندیدن،ورزش،عطسه کردن کنترل کند. مجاری ادرار در حالت طبیعی به استروژن نیاز دارد تا شکل و کشش و عضلانی خود را حفظ کند و بعد از کاهش سطح استروژن نمی تواند جریان ادرار را مسدود کند.
۴-سردرد
زنانی که اولین سردرد میگرنی خود را پیش از یائسگی تجربه کند اغلب در می یابند میگرن بعد از یائسگی به تدریج از بین می رود.
۵-تغییرات پوست و مو
با یائسگی،مو نازک و خشک تر می شود اما موی بعضی خانم ها بعد از یائسگی مثل پنبه نرم و پف کرده می شود. استروژن،مرطوب کننده های طبیعی بدن را تحریک می کند،بنابراین وقتی سطح استروژن در بدن کم می شود،مو آسیب می بیند و خشک و وارونه می شود.
۶-تغییر وزن
بعد از یائسگی وزن به مرکز بدن و دور کمر منتقل می شود.
۷-خونریزی های غیر طبیعی
در خصوص خونریزی های غیر طبیعی در این دوره باید با پزشک مشورت کنید. در صورتی که خونریزی شدید یا طولانی باشد تکه برداری از پوشش داخلی رحم و کورتاژ برای متوقف کردن خونریزی و تشخیص احتمال سرطان رحم انجام می شود. اگر مشکل سرطان نباشد درمان دارویی انجام می شود. در برخی موارد خونریزی ها به علت فیبروم اتفاق می افتد که در صورت خونریزی زیاد ناشی از توده های خوش خیم فیبروم،باید مشورت با پزشک برای جراحی توده یا برداشتن رحم صورت گیرد. در بعضی موارد سرطان دهانه رحم هم باعث لکه بینی یا خونریزی می شود. بنابراین انجام پاپ اسمیر از ضروریات معاینات و مراقبت های بهداشتی خانم ها در دوران یائسگی است.
علائم عصبی و روانی یائسگی در زنان
کنترل وزن بعد از یائسگی در زنان
در دوران قاعدگی که چیزی در حدود ۱۰ سال طول میکشد تا به واقع اتفاق بیفتد، زنان دچار قاعدگی های نامنظم می شوند و خیلیهایشان نیز ممکن است در این فاصله دچار چاقی شوند. این موضوع در مورد خانم های سالم و فعال هم اتفاق می افتد با این حال به کمک برخی روش ها می توان از افزایش وزن جلوگیری کرد. موضوع مورد بررسی در این مقاله ارتباط بین اضافه وزن و یائسگی و روش های پیشگیری از چاقی در این دوران می باشد.
دلایل ایجاد اضافه وزن در دوران یائسگی
عموما دلیل اضافه وزن در افراد بر هم خوردن تعادل بین کالریهای دریافتی و مصرفی می باشد، ولی افراد بیشتر به این خاطر از این اضافه وزن در یائسگی عصبانی هستند که دلیل خاصی برای این موضوع وجود ندارد ؛ این موضوع برای زنان موقعی ناراحت کننده تر هم می شود که فرد مراقب سلامتی خود بوده است، ورزش کرده و حواسش به کنترل وزن بوده است، شرایط را تغییر نداده است ولی دچار چاقی شکمی شده است.
سه اتفاق وجود دارد که قبل و هنگام یائسگی در زنان اتفاق میافتد. پیشامد این سه اتفاق وقتی که باهم رخ میدهند، باعث چاقی میشوند.
۱. افزایش میزان کالری دریافتی در طول روز
تحقیقات نشان میدهند وقتی میزان استروژن در بدن زنان کاهش پیدا میکند، کالری بیشتری دریافت میکنند. در این زمان زنان دوست دارند چربی و شکر بیشتری مصرف کنند. آنها تمایل کمتری به مصرف مواد مغذی، خوراکی های سرشار از فیبر و مواد غذایی حاوی پروتئین دارند.
۲. کاهش فعالیت بدنی در طول روز
در این مواقع بهصورت ناخودآگاه فعالیت بدنی کمتری دارید. این مسئله ممکن است بهدلیل علائم دیگرِ پیشیائسگی و یائسگی در زنان باشد که عبارتاند از خستگی، کمخوابی، افسردگی و تغییر خلقوخو.
۳. کاهش سوختوساز زمان استراحت
کارشناسان معتقدند کاهش استروژن میتواند نرخ سوختوساز زمان استراحت را کم کند. این نرخ بین ۴۰ تا ۷۰ کالری در روز کاهش پیدا میکند و باید این میزان را در رژیم و ورزش خود لحاظ کنید. مسلم است که استروژن نقش مهمی در کنترل وزن دارد. استروژن روی اشتها، فعالیت و غذاهای مصرفیمان تأثیر میگذارد. کاهش استروژن باعث میشود چربی بیشتری در نواحی شکم فرد ذخیره شود. وقتی چربی زیادی در بدن شما ذخیره شده باشد، احتمال بیشتری وجود دارد که به بیماریهای قلبی یا دیابت مبتلا شوید.
برخی دیگر مسائل که به سن مربوط می شوند و در برخی موارد افزایش سن باعث بروز علائم یائسگی در زنان می شوند. مثلا ممکن است فرایندهایی چون کاهش حجم ماهیچه، کاهش تأثیر ورزش و کاهش میزان کالریها در زمان ورزش، بهخاطر یائسگی و پیری افزایش یابند.
محققان می گویند وقتی زنان جوان و سالم ورزش میکنند، میزان مصرف کالری در آنها بین ۸ تا ۱۰ کالری در دقیقه افزایش می یابند. ولی زنان میانسال فقط ۶ تا ۸ کالری در دقیقه بیشتر کالری مصرف میکنند. این یعنی برای نگهداشتن همان میزان کالری مصرفی باید بیشتر و شدیدتر ورزش کنید.
این به این معنی نیست که حتما اضافه وزن پیدا میکنید یا ورزش تنها راهی است که میتوانید در برابر مثلث برمودای یائسگی از خود دفاع کنید.
۴ روش موثر جهت جلوگیری از اضافه وزن یائسگی در زنان
اگر از تغییرات بهوجودآمده در بدنتان خوشتان نمیآید، میتوانید این وضعیت را بهبود بخشید. میتوانید ورزشهای تخصصیتری انجام دهید یا روی بخشهایی از بدن خود تمرکز کنید که مشکلاتتان را حل میکنند؛ در نهایت میتوانید وزن خود را کنترل کنید.
راهکار اول: میتوانید بیشتر ورزش کنید
هرچقدر بیشتر ورزش کنید کالری بیشتری میسوزانید. بنابراین میتوانید فعالیتهای ورزشی خود را شدت ببخشید. در عین حال لازم نیست زمان بیشتری را به ورزش کردن اختصاص بدهید. میتوانید این کارها را انجام دهید:
- تمرینهای ترکیبی انجام دهید.
- شدت تمرینهای خود را بیشتر کنید.
- میزان چربی سوزی را در ورزش افزایش دهید.
- تعداد جلسات ورزش خود را بیشتر کنید؛ حتی ۲۰ دقیقه راه رفتن میتواند مصرف کالری شما را افزایش دهد.
- طول مدت تمرین را بیشتر کنید؛ اگر ۵ تا ۱۰ دقیقه به تمرین خود اضافه کنید، میتوانید کالری بیشتری بسوزانید.
راهکار دوم: استفاده از ورزش های قدرتی
با افزایش سن، ورزشهای قدرتی یکی از بهترین روش ها برای افزایش قدرت، تعادل، افزایش حجم ماهیچه و وزن در افراد می باشد که با توجه به افزایش سن بهتر است به برنامه روزانه افراد اضافه شود. تحقیقات نشان میدهند افراد مسنتر برای افزایش سوخت و ساز و مصرف انرژی خود میتوانند ورزشهای قدرتی انجام دهند. حتی تحقیقی نشان میدهد که ترکیبی از ورزشهای سنگین و ورزش قدرتی به همراه رژیم متعادل بهترین روش برای کاهش چربی شکم است. با انجام این کارها میتوانید قدرت تمرین خود را بیشتر کنید:
۱. استفاده از دمبل
بیشتر زنان بهاندازهی کافی وزنه نمیزنند، زیرا میترسند به خود صدمه بزنند یا زیادی ماهیچهای شوند. اگر تازه شروع کردهاید، کمکم وزنهها را بیشتر کنید. اگر کهنهکار هستید، با وزنهی کافی هر تمرین را ۸ تا ۱۰ بار تکرار کنید. این کار کمک میکند تا ماهیچهی بیشتری بسازید. آخرین تکرار شما باید از همه سختتر باشد، ولی نه آنقدر که باعث اذیتتان شود.
۲. ورزش های ترکیبی
تمرینهای ترکیبی انجام دهید. با این تمرینها هر روز روی یکی از ماهیچهها کار کنید و تمرکز را روی آن بگذارید. تکنیکهای مختلفی را برای ورزشکردن بهکار بگیرید. مثلا دراپست انجام دهید. با وزنهی سنگین شروع کنید و بعد از هر ست ۲۰ درصد از وزنهها را کاهش دهید. یا سوپرست انجام دهید. دو تمرین متوالی را روی یک ماهیچه انجام دهید. یا میتوانید روشهایی را انتخاب کنید که بدن خود را شوکه کنید و به چالش بکشید.
۳. در صورت لزوم از مربی خصوصی کمک بگیرید
اگر حس میکنید همه کار کردهاید، ولی هنوز هم لاغر نشدهاید، مربی خصوصی میتواند کمک کند تا بهترین روش برای نتیجه بهتر را پیدا کنید.
راهکار سوم: تغییرات کوچک را دنبال کنید و به نتیجه برسانید
اضافه وزن یائسگی معمولا بهخاطر افزایش ناچیز کالری در مدت زیاد است. کمی بیشتر غذا میخورید، کمتر حرکت میکنید و البته سوختوساز شما هم به اندازهی قبل نیست. خبر خوب این است که تغییرات کوچکی هستند که میتوانند این مشکلات را برطرف کنند؛ مخصوصا برای کسانی که نمیخواهند کل زندگی خود را زیرورو کنند.
راهکار چهارم: پیشرفت خود را دنبال کنید
عادات روزانه، غذا خوردن و ورزش خود را دنبال کنید. در این صورت میتوانید تغییرات وزن خود را دنبال کنید و اگر کالریهای اضافه، شما را چاق کردند متوجه میشوید. لازم نیست هر لقمهای که میخورید یا هر حرکتتان را بشمارید. فقط باید از مقدار کالری دریافتی و مصرفی خود آگاه باشید. به این موضوعات توجه داشته باشید:
۱. میزان غذاهای مصرفی را یادداشت کند
با این روش میتوانید غذاها، میانوعدهها و کالریها را مدیریت کنید. همچنین غذاهایی را که هوس می کند را میشناسید و میتوانید آنها را طوری در برنامه غذایی وی بگنجانید که روی رژیم تأثیری نداشته باشد.
۲. چه مقدار ورزش می کنند
دنبال کردن تمرینهای ورزشی، وزنهها، تکرارها و ستها کمک میکند تا پیشرفت را در تمرینهای تقویتی ثبت کنید. به این صورت میتوانید سالمند را بیشتر به چالش بکشید.
۳. فعالیت های فیزیکی را یادداشت کنید
حرکتها را مرتب یادداشت کنید. در این صورت میبینید چقدر فعالیت می کند و از آن مهمتر چقدر میتواند بهتر عمل کند. مثلا بعد از ناهار چقدر استراحت میکند؟ این زمان را میتواند برای راه رفتن و یا کمی ورزش استفاده کند.
۴. وضعیت سلامتی خود را یادداشت کنید
عادات خواب، نشانه های یائسگی و احساسات خود را یادداشت کند. ببینید از چه ابزارهایی برای مدیریت علائم خود استفاده میکند. ابن ابزارها چقدر برای شما موفق هستند و یا چطور میتوانید آنها را بهتر کنید.
درمان هایی که می تواند به زنان کمک کند
۱. الگوی غذای مصرفی خود را تغییر دهید
راهنمای سلامتی زنان تریسی کورنورس راهنمای سلامتی زنان در کتابی تحت عنوان تغذیه و یائسگی عنوان کرده است که روی میوهها، سبزیجات و غلات کامل تمرکز کنید. همچنین توصیه میکند چربیهای اشباعنشده، شکر فراوری شده و نمک را حتیالامکان از رژیم غذایی حذف کنید.
۲. پیدا کردن جایگزین ها مهم است
کنترل کالری های مصرفی اهمیت دارد. به عنوان مثال در بین مواد غذایی اتتخاب هایی داشته باشید که کالری کمتری دارند.
۳. کاهش غذای مصرفی
در وعده صبحانه غلات کمتری مصرف کنید. قطعات کوچکتری از مرغ را انتخاب کنند. وقتی سبزیجات را سرخ می کنند کمی کمتر روغن زیتون مصرف کنند. با این تغییرات کوچک می توانند بدون سختی و گرسنگی زیاد، کالری غذا را کمتر کنید.
۴. فعالیت بدنی را افزایش دهید
وقتی یائسه می شوید، بهصورت ناخودآگاه فعالیت جسمانی اش کاهش می یابد. بهخاطر کمخوابی، گرگرفتگی، نگرانی و افسردگی آنقدر خسته می شود که کمتر فعالیت خواهد داشت. با ورزش و فعالیتهای روزانه با این نشانه ها مبارزه کند. حتی کمترین فعالیت مانند کارهای خانه، قدم زدن در پارک، ایستادن بهجای نشستن کمک میکنند تا تمام مدت یکجا نباشند. کارهایی مانند یوگا یا فعالیتهای آرامشبخش کمک می کند تمرکز و آرامش بیشتری دارد.
یائسه شدن نباید به معنای افزایش وزن باشد و می بایست تمام تلاشتان را بکنید که دچار چاقی نشوید و همه چیز تحت کنترل باشد: چه می خورید، چقدر فعالیت دارید، چطور با استرس برخورد کنید، چگونه نشانه های یائسگی را کنترل کند و افکار مثبتی نسبت به بدن خود داشته باشد.