روانشناسی رفتار پرخاشگرانه کودک : علل و راههای مقابله
پرخاشگری کودکان میتواند نشانه بسیاری از مشکلات زمینه ای مختلف باشد. این یک چیز بسیار چندشکل است، یک وجه مشترک برای تعدادی از شرایط مختلف روانپزشکی، مشکلات پزشکی، و شرایط زندگی. و بنابراین در اصل درمان پرخاشگری ابتدا باید بفهمیم که چه چیزی باعث آن میشود. همچنین در این مقاله از سایت مرکز پرستاری مهرپرور به بررسی رفتار مناسب با عصبانیت و پرخاشگری کودکان میپردازیم.
پرخاشگری چیست؟
پرخاشگری به عدم کنترل رفتار در برابر موقعیتهای ناخواسته یا به رفتاری اطلاق میشود که هدف از آن نابود کردن یا صدمه (جسمی یا کلامی) به خود یا دیگران است. روانشناسان پرخاشگری را به دو دسته “وسیلهای” و “خصمانه” تقسیم میکنند. پرخاشگری وسیلهای، رفتاری است که برای رسیدن به هدفی انجام میشود اما پرخاشگری خصمانه به قصد آسیب رساندن به دیگری صورت میگیرد.
پرخاشگری کودکان معمولا از نوع وسیله ای است. این نوع پرخاشگری، به خاطر متعلقات است. کودکان اسباب بازی همدیگر را میقاپند، یکدیگر را هل میدهند تا با اسباب بازی مورد علاقه شان بازی کنند. کودکان به ندرت اتفاق میافتد که بخواهند به کسی آسیب برسانند یا از روی عصبانیت دست به پرخاشگری بزنند.
ریشه عصبانیت و پرخاشگری کودکان چیست ؟
کودک زمانی که نتواند از لحاظ عاطفی تأمین شود و مورد بی توجهی از طرف والدین یا پرستار کودک قرار بگیرد نسبت به محیط اطراف چرخاشگری میکند. از شروع هجده ماهگی در کودکان پرخاشگری شروع میشود و تا سن ۴ سالگی که به مرور کاهش مییابد وجود دارد در برخی از کودکان عصبانیت تا سنین بعد هم ادامه دارد.
دلائل پرخاشگری کودکان چیست ؟
در کودکان زمانی کج خلقی اتفاق میافتد که کودک در عین ناتوانی به سختی در حال تلاش برای تسلط یافتن بر محیط اطراف خود میباشد. این مسیر برای کودک نوپا دشوار است .
۱- عدم رشد کامل قشر پیشانی
این قشر از پیشانی وظیفه شناخت اجتماعی، رفتار ارتباطی و رفتار اخلاقی را بر عهده دارد. این بخش از مغز در کودکان تا ۴ سالگی رشد نمیکند.
۲- مسئولیت دستگاه لیمبیک در پرخاشگری کودکان
این بخش از بدن کودکان با کنترل احساسات انسانی اصلی مثل ترس، ناامیدی، خشم و شادی در ارتباط است. قبل از رشد کامل سیستم لیمبیک کودکان نوپا گیج و ناتوان هستند. کودکان قبل از این موضوع قادر نمیباشند احساسات خود را به طور دقیق بیان کنند و این موضوع باعث پرخاشگری کودکان است.
۳- مسائل خلقی
کودکانی که نسبت به سایر کودکان سفت و سخت بر خورد میکنند در بیان احساسات خود بد عمل میکنند. این کودکان همینطور نسبت به تغییرات محیط اطراف بی تحمل هستند و کج خلقی دارند.
۴- برقراری ارتباط در کودکان
یکی از روشهای برقراری ارتباط کودکان نوپا با والدین خود یا پرستار کودک کج خلقی است. کودکان نوپا به دلیل نداشتن توانایی برقراری ارتباط کلامی با اطرافیان گرسنگی، نا امیدی و خستگی استفاده میکنند.
۵- پرخاشگری کودکان برای برای جلب توجه به نیازها
در صورتی که والدین کودک و یا پرستار کودک نتوانند نیازهای کودک را از نشانههایی که کودک بیان میکنند درک و برطرف کنند کودک به پرخاشگری متوسل میشود تا توجه پدر و مادر و پرستار خود را جلب کند.
۶- سخت گیری زیاد والدین کودک
کودکانی که والدین سخت گیر دارند به طوری که برای یادگیری مرتکب اشتباه میشوند دچار یأس و ناامیدی خواهند شد و از طرق کج خلقی و پرخاشگری اعتراض خود را نشان میدهند.
۷- پرخاشگری کودکان به دلیل حس سرخوردگی
کودکان در این سنین در حال یادگیری مهارتهای فردی بسیاری هستند مانند گره زدن کفشهای بندی خود، یادگیری بازی و شعرهای مختلف. عدم توانایی در یادگیری هر کدام از این مهارتها کودک را دچار حس درماندگی، شکست و ناتوانی میکند که زمینه پرخاشگری با والدین و پرستار کودک را ایجاد میکند.
۸- تأثیر محیط منزل و والدین بر پرخاشگری کودکان
وجود عوامل استرس زا در منزل مانند دعوا و تنش بین پدر و مادر، دعواهای والدین، بروز طلاق والدین و یا بیماری هر یک از والدین میتواند بر روی کودک تأثیر منفی بگذارد.
9- الگوپذیری کودکان از والدین
یکی از دلایل بسیار مهم پرخاشگری کودکان یادگیری این رفتار از پدر و مادر است. یعنی کودکانی که الگوهای رفتاری پرخاشگرانه داشته اند، مانند الگوهای خود رفتار میکنند. چنانچه پدر یا مادری خلق و خویی عصبانی و پرخاشگر داشته باشند، مسلماً کودکشان هم پرخاشگر خواهد شد. این رفتار توسط کودک یاد گرفته میشود. از آنجا که کودکان با والدین همانند سازی میکنند، بنابراین بسیاری از رفتارهای پدر و مادر ناخودآگاه توسط کودکان فرا گرفته میشود. فرایند همانند سازی کاملاً ناخودآگاه صورت میگیرد.
حتماً لازم نیست والدین با خودِ کودک پرخاشگری کرده باشند؛ چنانچه او شاهد رفتارهای خشونت بار پدر و مادر با افراد دیگر نیز باشد، این گونه رفتار را یاد میگیرند. بنابراین کودکان از طریق دیدن، رفتارهای والدین را میآموزند.میتوان به این نکته تأکید کرد که کودکان با چشمان خود میآموزند؛ یعنی آن چه را میبینند، یاد میگیرند؛ حتی اگر آن رفتار به طور مستقیم در مورد خود آنها صورت نگیرد.
10- اضطراب و پرخاشگری کودکان
کودکانیکه مضطرب هستند و استرس دارند نمیتوانند کودکان آرامی باشند. آنها رفتارهایی پرخاشگرانه از خود نشان میدهند؛ البته بلافاصله پشیمان میشوند و از پدر و مادر خود معذرت خواهی می کنند. اگر از کودک مضطرب بپرسیم که چرا پرخاش می کنی و عصبانی هستی؛ خواهد گفت نمی دانم یا خواهد گفت دست خودم نیست.
11- پرخاشگری کودکان، نشانهای از تضادهای درونی
گاهی کودکان در دوگانگی و تضادهای درونی قرار می گیرند. یا اینکه میتوان گفت کودکان گاهی بر سر دو راهیهایی گیر میکنند و نمی دانند کدام راه را انتخاب کنند؛ و این حالت باعث میشود کودکان دچار تعارض، اضطراب و خشم شوند.
مثلاً کودکی که دوست دارد نزد مادرش در منزل بماند و از طرفی وقتی میبیند تمام کودکان به مدرسه می روند، همزمان تمایل به مدرسه رفتن نیز دارد، دچار دوگانگی میشود. به کودکان خود کمک کنیم که در دو راهیهای زندگی، مدتی طولانی قرار نگیرند. کودکان باید به سرعت و با دقت درست ترین کار را انجام دهند.
12- پرخاشگری و افسردگی
پرخاشگری کودکان اگر با علامتهای دیگر همراه باشد، میتواند نشانه ای از افسردگی باشد که در این صورت لازم است شرایط زندگی کودک کاملا مورد بررسی قرار گیرد.
13 – خشونت و مدرسه
گاهی کودکان در مدرسه قربانی خشونت میشوند؛ و این قربانی شدن باعث میشود که خود آنها نیز عامل خشونت شوند. عواملی که به خشونت در مدرسه میانجامند، عبارتند از:
- خجالتی بودن و سکوت مکرر در کلاس.
- افت تحصیلی، افسردگی و ناراحت بودن.
- وقتی کودکی مرتب اشیا، وسایل و پول خود را گم میکند.
- وقتی کودکی توسط دانش آموزان دیگر کتک بخورد و نتواند از خود دفاع کند.
- وقتی کودکی توسط دانش آموزان دیگر مسخره میشود و مورد تمسخر قرارمیگیرد.
- وقتی کودکی همیشه از مشاجرات فرار می کند و حتی در مواقعی به گریه متوسل میشود.
- وقتی کودک از لحاظ ظاهری ( پارگی لباس و یا نامناسب بودن آن ) مورد مسخره شدن قرار می گیرد.
این عوامل کودک را قربانی خشونت دیگران میکند و خود کودک نیز عامل خشونت میشود و رفتارهای پرخاشگرانه از کودک سر خواهد زد.
عوامل تاثیرگذار بر پرخاشگری کودکان
چه مسائلی بر پرخاشگری کودکان تأثیرگذار است؟
شرایط ناشناخته : کودکانی که در شرایط جدید قرار میگیرند، مثل محیطهای شلوغ که در آن با چهرههای جدید مواجه میشوند دچار کج خلقی میشوند.
وجود چند مراقب : ناراحتی کودک زمانی که پدر و مادر و یا پرستار کودک او را درک نمیکنند بیشتر خواهد شد. برای کودکانی که بیش از یک پرستار یا مراقب دارند ارتباط برقرار کردن دشوار است.
بهترین روشهای برخورد پرستار و والدین کودک با عصبانیت کودک
پدر و مادر کودک و یا پرستار کودک در زمانهایی که کودک بدخلقی می میکند لازم است آرام باشند و سعی کنند بفهمند موضوع عصبانیت کودک چیست ؟سپس با برطرف کردن مشکل کودک سعی کنند کودک را از این بحران نجات دهند.
1- روش بی توجهی به پرخاشگری کودکان
در زمانهایی که کودک بدخلقی میکند و در عین حال بی ادبی از خود بروز میدهد توجه خود را به موضوع دیگری معطوف کنید. توجه داشته باشد که برخی کودکان ممکن است پس از بی توجهی شما عکس العملهای شدید تری بروز بدهند مانند آسیب رساندن به خود در این صورت از روشهای دیگری استفاده کنید.
2- لزوم حفظ خونسردی والدین و پرستار کودک
همیشه آرام بودن کار آسانی نمیباشد و نیازمند تمرین است، در این شرایط کودک را از مکانی که در آن قرار دارد دور کنید و به او چند گزینه که به آن علاقه دارد پیشنهاد دهید.
3- متوقف کردن خشونت کودکان
در صورتی که کودک رفتارهای نا به هنجاری از جمله فریاد زدن، لگدپرانی یا کتک زدن انجام میدهد هرگز به او ادامه انجام این حرکات خشونت آمیز را ندهید.کودک باید بداند که خشونت او در هیچ مرحله ای قابل قبول نیست همچنین خودتان هم متوقف کردن خشونت کودک را بدون خشونت انجام دهید .
4- داشتن درک درست نسبت به واکنشهای کودک
هر زمان که کودک مایل است با شما ارتباط برقرار کند، خودتان هم با سوال پرسیدنها سعی کنید زودتر او را به مقصودش برسانید. شما با این روش نا امیدی کودک را کم میکنید و آرامش را به او بر میگردانید.
5- کنترل عصبانیت در کودکان : بگذارید کودک گریه کند!
در صورتی که کودک به دلیل ایجاد حساسیت به موضوعی اصرار دارد گریه کند با اینکه مشاهده این امر ممکن است برای والدین یا پرستار کودک دردناک باشد اما کودک را متوقف نکنید. گریه کردن سبب ترشح هورمون استرس در بدن میشود و کودک بعد از اتمام گریه حال بهتری پیدا خواهد کرد.
6- معذرت خواهی کرد از کودک عصبانی !
در صورتی که والدین کودک و یا پرستار کودک در برخورد با کودک کنترل خود را از دست بدهند و با عصبانیت برخورد کنند، لازم است از او عذرخواهی کنند.من متأسفم نباید عصبانی میشدم.عذر میخوام نباید با این شدت واکنش نشون میدادم .در این صورت شما به کودک آموزش هم داده اید که اشتباه از هر کسی ممکن است سر بزند و عذر خواهی کردن اصلاً چیز بدی نیست.
7- لزوم حفظ تحکم در برخورد با پرخاشگری کودکان
کودک باید بداند که والدین یا پرستار کودک در صورتی که عذرخواهی میکنند به معنای عقب نشینی از تصمیمات شان نیست .اگر کودک خواهان چیزی است که نباید به او داده شود، از موضع خود عقب نشینی نکنید، نه باید همیشه به معنای محکم بودن بر مواضع خود باشد.
8- پیشنهاد دادن به کودکان گزینه همیشه خوب
در مواقعی که کودک خشمگین است و اصرار به پرخاشگری دارد پرستار کودک یا والدین کودک با پیشنهاد مواردی که مورد علاقه کودک هستند میتوانند او را آرام کنند.این پیشنهادها میتواند شامل غذا، بازی یا فعالیتهای مورد علاقه کودک باشند این یک روش توجه و برگرداندن احساس اعتماد به نفس به کودکان است چیزی که در این لحظات به آن احتیاج دارد .
پرخاشگری کودکان و زمان مراجعه به روانشناس
- – کودکی که برای آرام شدن از پدر و مادرش یا پرستار کودک درخواست رشوه میکند .
- – کودک بعد از پایان کج خلقی اش هنوز نمیتواند آرام باشد و صحیح ارتباط برقرار کند.
- – کودکی که سعی میکند عمدا به خودش آسیب بزند، خودش را گاز بگیرد یا سرش را به دیوار بکوبد.
- – در صورتی که کودک شما در طول یک روز به طور غیر عادی نسبت به پدر و مادر، پرستار کودک یا حتی اسباب بازیهایش تندی میکند.
- – کودکی که در هر بار که دچار کج خلقی میشود نزدیک به نیم ساعت این عادت را حفظ میکند یا در روز بیش از ۵ بار دچار کج خلقی میشود.
پیشگیری از پرخاشگری کودکان
۱- در دوران بلوغ که بحران روحی و عاطفی نوجوان را در بر میگیرد، بهترین راه برای پیشگیری از خشونت، مسامحه(آسان گرفتن) و سازگاری است. اغماض، گذشت و نادیده گرفتن رفتارهای کودک همراه با آرامش، در اغلب مواقع از استمرار و پیشروی خشونت در قالب پرخاشگریهای فیزیکی و لفظی جلوگیری میکند.
۲- راهنمایی و مشاوره با دانش آموز در خصوص عواقب خشونت و آثار اجتماعی آن و همچنین مشاوره با خانواده دانش آموز در مورد کم کردن رفتارهایی که باعث خشونت نوجوان میشود، بسیار مؤثر خواهد بود.
۳- ایجاد زمینه فعالیتهای مؤثر در خانه و مدرسه برای اشتغال بیشتر نوجوان و تخلیه انرژیهای جسمیو روانی کودک در کم کردن خشونت و رفتارهای پرخاشگرانه بسیار تأثیرگذار است
۴- خودداری مدرسه از به کاربردن روشهای انضباطی غلط و ایجاد فضای صمیمی تر میان معلمان و دانش آموزان نوجوانِ خشونت گرا، به کاهش رفتارهای خشونت آمیز و پرخاشگرانه میانجامد.
عوارض خطرناک عدم درمان پرخاشگری کودکان
عدم درمان کج خلقی در کودکان مشکلات اساسی در سلامت آنان ایجاد میکند و با برخی از بیماریهای روانی طولانی مدت یا مکرر، و یا خود-مخرب در ارتباط میباشد:عصبانیت و پرخاشگری میتواند کودکان را مبتلا به افسردگی و اختلال کم توجهی بیش فعالی، یا اختلال مخالفت بکند.کودکانی که شدیدا پرخاشگر هستند، بیشتر از سایر بچهها تنش دارند و مضطرب میباشند.برخی از کودکان برای درمان مشکل پرخاشگری نیاز به روانشناس پیدا میکنند.
خلاصه مطلب پرخاشگری کودکان
به طور کلی خشونت و پرخاشگری بیشتر عامل بیرونی دارد و فقط در موارد خاص به علل درونی مربوط می شود. والدین در درجه اول، بایستی محرکهای محیطی را که باعث تحریک خشم و ایجاد خشونت در کودکشان میشود شناساییکنند. بگذارید بچهها بدانند که پرخاشگری در خانه یا جای دیگر قابل تحمل نیست. علاوه بر این، والدین نیز باید نظرات خود را از معلمان دریافت کنند. معلمان میتوانند درباره رفتار فرزندانشان در مدرسه بازخورد ارائه کنند. گاهی اوقات، والدین ممکن است نتوانند این وضعیت را مدیریت کنند. در چنین مواردی از مربی کمک بگیرید. سپس میتوانند ضرورت بیان احساسات خود را از طریق کلمات به نوجوان بیاموزند. با این حال، رفتار پرخاشگرانه ممکن است با وجود بهترین تلاش شما ادامه یابد. در این صورت، باید از یک روانشناس کودک مشاوره بگیرید.