بیماری های کبد در سالمندان به صورت خاموش پیشرفت میکند و تا زمان هشدار ناشناخته باقی میمانند. به علائم ظاهری انواع بیماری کبد توجه کنید. در این مقاله از سایت مرکز مهرپرور به بررسی علائم ظاهری انواع بیماری کبدی و راههای پیشگیری و درمان آن میپردازیم. انواع بیماری های کبد وجود دارند که متأسفانه به دلیل خاموش بودن نشانه هایشان تا زمان هشدار ناشناخته باقی میمانند. کبد در بسیاری از واکنشهای بدن مانند تولید پروتئین، انعقاد خون، سوخت و ساز کلسترول، گلوکز قندها و آهن نقش مهمی دارد. از این رو کبد ارگان بسیار مهمی در بدن است و میتوان گفت فعالیت تمامی ارگانهای بدن به سلامتی آن بستگی دارد. اما گاهی این ارگان مهم در بدن بیماری میشود و همین امر باعث بروز مشکلات زیادی در بدن میشود. کبد چرب، هپاتیت و سیروز کبد نمونههایی از بیماری های کبدی هستند.
در ادامه به موارد زیر میپردازیم :
- عملکرد کبد در بدن چگونه است؟
- وظایف کبد در بدن چیست؟
- آشنایی با 5 نوع از بیماری های کبد، پیشگیری و درمان آن
- روش های پیشگیری از بیماری های کبد در سالمندان و محافظت از کبد
صفر تا صد انواع بیماری های کبد (Liver) در افراد مسن
کبد یا جگر یکی از اندام های بزرگ سمت راست شکم است که حدود ۱٫۳۶ کیلوگرم وزن دارد که بزرگترین غده در بدن است و بعد از پوست بزرگترین عضو بدن است که در زیر پرده دیافراگم قرار گرفته است. کبد در بسیاری از اعمال متابولیکی بدن از جمله پروتئین سازی و سم زدایی شرکت دارد. ادامه حیات بدون آن ممکن نیست. پانکراس یا لوزالمعده و کبد، نقش مهمی در هضم و متابولیسم مواد غذایی در بدن دارند. کیسهی صفرا نیز اگر چه اندامی مهمی میباشد، اما بدن قادر است بهخوبی خود را با نبود آن وفق دهد. آگاهی از ساختمان و عملکرد این اندامها بسیار حیاتی است.
کبد را بیشتر بشناسیم :
بزرگترین ارگان داخلی بدن کبد است. مبارزه با انواع ویروس و عفونت در بدن بر عهده کبد می باشد. کبد با تولید پروتئین و هورمون در سراسر بدن، نقش مهمی را در حفظ سطح نرمال قند خون ایفا میکند. تنها عضوی است که میتواند خود را بازسازی (ترمیم) کند. به همین دلیل است که افراد میتوانند بخشی از کبد خود را اهدا کنند. همچنین کبد حدود ۱۰ درصد از جریان خون را مصرف میکند و در هر دقیقه حدود دو لیتر خون پمپاژ میکند.
عملکرد کبد در بدن چگونه است؟
کبد دارای دو لوب اصلی، راست و چپ است. کبد از دو منبع خونی تغذیه میکند. شریان کبدی، که یک سوم خون کبد را تولید میکند و از آئورت نشئت میگیرد، و ورید باب که دو سوم خون کبد را تولید میکند و خون گرفته شده از لوله ی گوارش را به آن میرساند. همچنین در کبد مجموعهای از مجاری صفراوی نیز وجود دارند که صفرا (که منشأ آن سلول های کبدی است) از طریق این مجاری از کبد خارج میشود. کبد قادر به تولید مجدد خود میباشد. وجود ۲۰- ۱۰ درصد از کل کبد برای ادامهی حیات انسان نیز کافی میباشد. ولی با خارج شدن کبد از بدن، مرگ در عرض۲۴ ساعت اتفاق خواهد افتاد. کبد برای انجام بیشتر اعمال متابولیک بدن ضروری است و بیش از ۵۰۰ عمل مختلف در بدن به وسیله کبد انجام میشود.
وظایف کبد در بدن چیست؟
مسئولیت بیش از ۵۰۰ کار کرد حیاتی در بدن را کبد به عهده دارد. بیش از یک لیتر خون در هر دقیقه از طریق کبد فیلتر و پمپاژ میشود. مواد مغذی از مواد زائد به وسیله کبد تفکیک میشود. سم زدایی، تجزیه مواد شیمیایی و یا تبدیل مواد شیمیایی سمی و غیر قابل دفع به مواد غیر سمی و قابل دفع، متابولیزه کردن و غیر فعال کردن سموم در بدن. کبد سالم قادر میباشد ۱۰۰ درصد باکتری ها و سموم را قبل از آنکه به جریان عمومی خون بدن راه پیدا کنند، از بدن دفع کند. از دیگر وظایف کبد میتوان به موارد زیر اشاره کرد :
- کبد در حفظ تعادل و تنظیم هورمونهای بدن نقش ایفا میکند.
- ذخیره سازی و متابولیسم چربی ها، کربوهیدرات ها و پروتئین ها در بدن به وسیله کبد انجام میشود.
- کبد محل ذخیره چربیها، ویتامینها (به ویژه ویتامینهای۲ A,D,E,K,B1، املاح معدنی مانند (آهن، فولات، مس) و سایر مواد مغذی در بدن است.
- محل ذخیره گلوکز (قند) خون کبد است. گلوکز را به گلیکوژن تبدیل میکند و در خود ذخیره میکند. گلیکوژن در صورت نیاز مجددا تبدیل به گلوکز میشود و به جریان خون وارد میشود.
بیماری های کبد در سالمندان را بشناسیم
ریشه اکثر بیماری ها در افراد، بد کارکردن، سوء تغذیه و استرس بیش از حد به کبد است. تمام خون برگشتی از دستگاه گوارش بدن که حاوی مواد غذایی میباشد ابتدا به کبد وارد میشود. بنابراین تمام غذایی که ما میخوریم توسط کبد پردازش خواهد شد. برخی از بیماری های کبد در سالمندان ژنتیکی میباشند و بعضی دیگر توسط ویروس یا سموم (مانند دارو یا الکل) در بدن بوجود میآیند.
بیماری های کبد در سالمندان خاموش هستند و اغلب علامتی ندارند که شامل موارد زیر است :
- یرقان
- سرطان کبد
- سیروز کبدی
- بیماری کبد چرب
- سنگ کیسه صفرا
- هپاتیت در نوزادان
- بیماری کیستیک کبد
- انسداد مجرای صفراوی
- هپاتیت ویروسی A، B و C
- هموکروماتوز یا تجمع آهن در بدن
- بیماری های کبد در دوران بارداری
در ادامه مقاله به معرفی مهم ترین بیماری های کبد در سالمندان، علائم و درمان آنها میپردازیم.
1) بیماری های کبد در سالمندان : بیماری یرقان یا زردی در سالمندان
افزایش بیلی روبین خون و بروز بیماری یرقان در اثر اختلال در ترشح یا دفع صفرا در بدن اتفاق میافتد. اگر بیماری یرقان در اثر آسیب سلولهای کبدی بروز یابد یرقان هپاتیک نام دارد، ولی اگر از انسداد مجاری صفراوی مثل تشکیل سنگهای صفراوی یا پیدایش تومور، ناشی شود یرقان انسدادی نامیده میشود. در صورتی که به علت همولیز زیاد گویچههای قرمز مقدار بیلی روبین تولید شده به حدی برسد که کبد نتواند همه بیلی روبین را به صورت محلول در آورد و دفع نماید، یرقان را یرقان همولیتیک مینامند.
2) بیماری های کبد در سالمندان : بیماری کبد چرب
کبد چرب یکی از بیماری های خطرناک و شایع کبد است که در صورت جدی نگرفتن این بیماری میتواند بسیار خطرناک شود. وجود چربی در کبد طبیعی است ولی زمانی که میزان چربی در کبد بیشتر شود، عارضه ای به نام کبد چرب به وجود میآید. دو نوع کبد چرب الکلی و غیر الکلی وجود دارد.
کبد چرب غیر الکلی :
چاقی، تغذیه نامناسب، دلایل ژنتیکی و هپاتیت، زمینه را برای کبد چرب غیر الکلی فراهم میکنند. کاهش وزن، زردی و خستگی مزمن، از مهمترین علایم کبد چرب هستند. دیابت، اضافه وزن، کلسترول و تری گلیسیرید بالا، احتمال این عارضه را افزایش میدهند.
نکته : کبد چرب الکلی به دلیل مصرف الکل بوجود میآید.
علائم کبد چرب در سالمندان و افراد
در بیماری کبد چرب، کبد معمولاً علامت خاصی ندارد و به دنبال انجام آزمایشات دورهای، اختلال در آنزیمهای آن مشخص میشود و یا این که در زمان انجام سونوگرافی به علل دیگر، ابتلا به کبد چرب نیز تشخیص داده میشود. البته اختلالات آنزیمی در کبد چرب معمولا خفیف هستند و در اکثر موارد موجب افزایش آنزیمهای کبدی میشود. در برخی موارد کبد چرب در سالمندان و افراد با علائم خستگی و احساس ناراحتی در قسمت فوقانی شکم نمایان میشود.
علل ایجاد کبد چرب در سالمندان و افراد
عامل ایجاد کبد چرب در سالمندان و افراد شامل : چاقی، سوءتغذیه، گرسنگی کشیدن، جراحی میانبر زدن معده برای لاغری میباشد. توصیه میشود سالمندان برای جلوگیری کبد چرب از یک الگوی تغذیه ای سالم و با ترکیب متعادلی از کربوهیدراتها، پروتئینها و چربیها را مصرف کنند.
درمان کبد چرب
ورزش روزانه و مصرف مرتب میوه و سبزیجات اثرات مفیدی بر روی این بیماری دارند. کاهش تدریجی وزن در افراد چاق لازم و مفید است، ولی کاهش ناگهانی وزن، این اختلال را تشدید میکند. در کبد چرب مقاومت به انسولین شایع است و داروهایی که مقاومت به انسولین را درمان میکنند مانند : متفورمین موجب بهبود آنزیمهای کبدی میشوند. ویتامین E با دوز ۴۰۰میلی گرم در روز باعث کاهش آسیب به سلولهای کبدی و در نتیجه بهبود آنزیمهای کبدی خواهند شد، ولی چون با خطر افزایش بیماری های قلبی همراه میباشد، مصرف دراز مدت آن توصیه نمیشود.
3) بیماری های کبد در سالمندان : بیماری سیروز کبدی یا تنبلی کبد
بیماری سیروز کبدی نتیجه از بین رفتن بافت کبدی و جانشین شدن آن توسط بافت پیوندی است که در آن کبد سفت میشود. آسیب پیشرفته به کبد را سیروز کبدی مینامند. در این حالت بافت طبیعی کبد به یک بافت جوشگاهی تبدیل میشود. سیروز کبدی یا التهاب شدید کبد از نظر آسیبشناسی خصوصیات معینی دارد که با طیفی از نمودهای بالینی مشخص همراه است. سیروز کبدی موجب میشود تا کبد نتواند خودش را ترمیم و بازسازی کند به همین خاطر کبد به تدریج از کار میافتد.
علائم سیروز کبدی
بیمارانی که سیروز کبدی دارند ممکن است حالاتی مانند خستگی، ضعف، ناتوانی، بی اشتهایی، تهوع و یا کاهش وزن داشته باشند. با کاهش تدریجی عملکرد کبد، پروتئین کمتری در این عضو ساخته میشود. مثلا ساختن آلبومین که پروتئین مهم خون است کاهش یافته و در نتیجه در اثر کمبود آن آب در پاها جمع میشود که به آن ادم میگوییم و یا این که آب در شکم جمع میشود (آسیت). از طرفی کاهش پروتئین های انعقاد خون ایجاد کبودی در پوست بدن و خونریزی از سوراخ ها و مخاط های بدن را بیشتر میکند.
علل ایجاد سیروز کبدی در سالمندان و افراد
سیروزکبدی علتهای زیادی دارد. در کشور ما علت ابتلا به ویروسهای هپاتیت B و C و D میباشد که البته درصدی از آنها به دلیل هپاتیت مزمن به سیروز ختم میشوند. تعداد کمتری نیز به دنبال بیماریهای ارثی مانند فیبروزکیستیک، کمبود آنزیمی بنام آلفا آنتیتریپسین، گالاکتوزومی و بیماری ذخیرهای گلیکوژن به سیروز مبتلا میشوند. دو نوع اختلال ارثی ویلسون به دلیل ذخیره مس و هموکروماتوز به دلیل ذخیره آهن هم می تواند باعث بیماری سیروز کبدی شود. از علل غیر شایع دیگر واکنش شدید به بعضی داروها و یا مصرف طولانی مدت بعضی داروها و سموم محیطی و نیز نارسائی احتقانی قلب که باعث احتقان کبد و در نهایت سیروز میگردد.
نشانه های سیروز پیشرفته کبدی
در مراحل نهایی پوست ممکن است زرد شود که این دلیل رنگدانه های زرد صفراوی است و در بعضی افراد خارش پوست دلیل رسوب املاح صفراوی در زیر جلد است. شیوع بیشتر سنگ کیسه صفرا در این افراد به دلیل عدم وجود صفرای کافی در کیسه صفرا می باشد.
کبد این افراد توانایی خنثی سازی سمومی که در خون ساخته و حمل میشوند را ندارد. این سموم باعث کاهش عملکرد ذهن و تغییرات شخصیتی و حتی خواب آلودگی و کما میشوند. اولین علائم تجمع این سموم در مغز دمانس، عدم تمرکز حواس، بی توجهی به ظاهر شخصی خود و تغییر در عادت زمان خواب میباشند.
خطرات بیماری سیروز کبدی
از مشکلات دیگر بیماران سیروتیک وضعیت فشار خون عروقی است که در کبد بیماران جریان دارند. به طور طبیعی خون از روده ها و طحال از طریق ورید باب وارد کبد می شود. ولی در این بیماران این جریان خون کند می شود و باعث بالا رفتن فشار در ورید باب میشود. این مسئله باعث توقف جریان طبیعی خون شده و باعث بزرگ شدن طحال میشود از طرفی خون از جریانات فرعی اطراف کبد سعی به فرار دارد که این امر باعث میشود در بعضی از نواحی بدن واریس های متورم ایجاد شود از جمله ایجاد واریس مری و معده و ایجاد واریس مقعدی و واریس اطراف ناف.
نکته : شیوع هموروئید در بیماران سیروتیک ربطی به بالا رفتن فشار ورید باب ندارد. واریس مری و معده گاه خطرساز شده و منجر به خونریزی میگردند در این صورت بیمار در معرض خطر جدی قرار گرفته و پزشک باید فوراً خون ریزی را به صورتی بند آورد.
روش پیشگیری و درمان بیماری سیروز کبدی در سالمندان
پرهیز از مصرف الکل، تغذیه سالم و مصرف متعادل چربی و گوشت قرمز از جمله روش های جلوگیری از بیماری سیروز کبدی است. پیوند کبد در افراد مسن یا مبتلایان تنها راه درمان سیروز کبدی میباشد. مصرف زیاد مشروبات الکلی، هپاتیت B و C، و بیماریهای خود ایمنی از عوامل ایجاد کننده سیروز کبدی هستند.
4) بیماری های کبد در سالمندان : هپاتیت ویروسی در سالمندان
هپاتیت ویروسی عبارت است از التهاب کبد در اثر یک ویروس. هپاتیت ویروسی انواع مختلفی دارد. شایعترین انواع آن هپاتیت A و B هستند. سایر انواع آن عبارتند از هپاتیت C، D، E، G. انتقال هپاتیت A و E از طریق آب و غذا و همینطور صدف خام، هپاتیت B از طریق خون، مایعات بدن، رابطه جنسی محافظت نشده، سوزن و سرنگ مشترک، مادر آلوده به جنین میباشد. هپاتیت B مانند ویروس HIV انتقال مییابد اما بسیار آسانتر از آن به طوری که ویروس هپاتیت B از طریق بزاق دهان نیز به آسانی انتقال مییابد.
افراد در معرض خطر بیماری هپاتیت
زنان و مردانی که شریک جنسی متعدد دارند، اشخاصی که از داروهای داخل وریدی استفاده میکنند، افراد معتادی که از سوزن و سرنگ مشترک استفاده میکنند و کارکنان آمبولانسها، پرستاران، آتش نشانان، افسران پلیس و غسالها بیشتر در معرض خطر بیماری هپاتیت قرار دارند.
علائم هپاتیت ویروسی
در اوایل بیماری علایم شبیه آنفلوانزا، مثل تب ، خستگی ، تهوع، استفراغ ، اسهال و بیاشتهایی میباشد. اما بعد از گذشت چند روز از بیماری علائم زیر نمود پیدا میکند :
- اجابت مزاج روشن ، به رنگ خاک رس ، یا سفید
- زردی چشمها و پوست در اثر جمع شدن بیلیروبین در خون
- تیره شدن رنگ ادرار در اثر وارد شدن بیلیروبین اضافی به ادرار
روش های پیشگیری از بیماری هپاتیت
از آمیزش جنسی محافظت نشده و به اشتراک گذاشتن سرنگ و سوزن خودداری کنید. هپاتیت B و C درمان نشده منجر به سیروز کبدی، سرطان کبد و سرانجام پیوند کبد در افراد مسن میگردند. بنابراین چنانچه جزو آن دسته از افرادی هستید که در معرض این بیماریها قرار دارید حتما واکسن هپاتیت B را تزریق کنید و بطور منظم هم تست هپاتیت را انجام دهید.حتما خود را در مقابل ویروس هپاتیت B واکسینه کنید.
5) بیماری های کبد در سالمندان : بزرگ شدن کبد در سالمندان
علائم و نشانه های کبد بزرگ
در اغلب موارد یک کبد نسبتا بزرگ سبب بروز علائم نمیشود. با این حال اگر کبد شما به شدت بزرگ شده ممکن است دچار احساس سیری و درد شکم میشوید. این احتمال وجود دارد که با ابتلا به بیماری کبد علائم دیگری نظیر زردی، خستگی، ضعف، تهوع و کاهش وزن نیز در شما بروز کند.
دلایل بروز کبد بزرگ در سالمندان و افراد
عارضه کبد بزرگ ممکن است به علت یک و یا بیش از یکی از عوامل زیر باشد التهاب یا کبد چرب میتواند سبب بروز عارضه کبد بزرگ شود و ممکن است به دلایل زیر رخ دهد :
- سموم
- برخی داروها
- سندرم متابولیک
- بیماری های خود ایمنی
- عفونتی نظیر نوعی ویروس یا آبسه
- انواع خاصی از هپاتیت نظیر هپاتیت الکلی
اختلالات ژنتیکی که موجب افزایش بروز چربی، پروتئین و یا سایر مواد میشود. تومورهای غیر طبیعی که موجب بروز عارضه کبد بزرگ میشوند، میتوانند ناشی کیست ها و تومورهایی که در کبد به وجود آمده و پخش میشوند، باشد. همچنین اختلال در جریان خون میتواند منجر به بروز عارضه کبد بزرگ شود که ناشی از امراض مختلفی نظیر، انسداد وریدهای کوچک در کبد، بیماری انسدادی وریدی، نارسایی احتقانی قلب ، ترومبوز ورید کبدی و انسداد کبدی میباشد.
درمان کبد بزرگ
بدون درمان، کبد بزرگ میتواند منجر به بروز نارسایی کبد شود. اگر دچار کبد بزرگ هستید، پزشک شما دلایل آن را یافته و به درمان آن میپردازد. درمان کبد بزرگ به علت بروز آن بستگی دارد. برای مثال اگر نوشیدن بیش از اندازه مشروبات الکلی منشا مشکل باشد، ضروری است که برای جلوگیری از آسیب دیدگی شدید کبد انجام این عمل را متوقف کنید. این احتمال وجود دارد که پزشک شما بدون توجه به این که چه نوعی از الکل موجب بروز عارضه کبد بزرگ شده توصیه کند که از مصرف تمام انواع مشروبات الکلی خودداری کنید یا اگر شما به یک بیماری اساسی مبتلا هستید، این احتمال وجود دارد که با مصرف دارو و به کارگیری سایر انواع معالجات میتوانند به درمان آن کمک کنند.
6) سرطان کبد در سالمندان
سرطان کبد از یک تومور بدخیم که از بافت کبد نشات میگیرد، به وجود میآید؛ البته سرطان کبد ممکن است به طور اولیه از سلول های غیر طبیعی کبد و یا از مجاری صفراوی منشا گرفته یا حتی از گسترش سرطان اعضاء دیگر بدن به کبد ناشی گردد. این سرطان هم در مردان و هم در زنان شایع است اما در مردان کمی بیشتر گزارش شده است. شایع ترین سرطان هایی که میتواند کبد را درگیر کنند عبارتند از: سرطان های رکتوم، کولون، ریه، سرطان سینه، پانکراس، مری و پوست.
مهم ترین علل سرطان کبد کدامند؟
سرطان کبد میتواند علل ریز و درشت بسیاری داشته باشد. اما مهم ترین علل این بیماری در ادامه دسته بندی شده است:
- مصرف طولانی مدت هورمون های مردانه
- مصرف مشروبات الکلی و استعمال دخانیات
- افزایش آهن در کبد از طریق مصرف آفلاتوکسین
- سیروز کبدی؛ وجود سیروز از قبل در کبد که در حدود ۵۰ درصد از بیماران سرطان کبد دچار آن بوده اند.
- هپاتیت B و C؛ این نوع هپاتیت ها فرد را دچار عفونتی میکنند که احتمال ابتلا به سرطان کبد را بسیار افزایش میدهد.
پیشگیری از بیماری های کبد در سالمندان
جهت پیشگیری از ابتلا به بیماری های کبد در سالمندان به توصیه های زیر توجه نمایید :
- ورزش منظم
- رعایت بهداشت فردی
- مصرف ویتامین C و چای سبز
- خودداری از روبوسی افراد غریبه
- خودداری از مصرف مشروبات الکلی و مواد مخدر
- عدم مصرف غذاهای پرچرب، خیلی شیرین و یا شور
- کاهش مصرف غذاهای سرخ کرده، فست فود و روغنهای جامد
- خودداری از مصرف داروهای غیر ضروری و مصرف همزمان چند دارو با هم
- عدم مصرف بی رویه استامینوفن و سایر مسکن های درد به غیر از آسپرین
- خودداری از مصرف بیش از حد ویتامین های محلول در چربی مانند A,D,E,K
- افزایش مصرف غذاهای پر فیبر مانند : سبزیجات، میوه ها، برنج، غلات و دانه های کامل
- کنترل وزن ( چاقی شما را مستعد بیماریهای: کبد چرب، هپاتیت و سیروز کبدی میکند)
- عدم مصرف داروها و مواد مخدر را با الکل(مصرف همزمان استامینوفن و الکل برای کبد بسیار سمی میباشد)
تاثیر تغذیه برای پیشگیری از بیماری های کبد در سالمندان
تاثیرات | توضیحات |
کمک به حفظ سلامت کبد | انواع سبزیجات، گریپ فروت، گردو، لیمو، آووکادو، چای سبز، سیر، چغندر، سبزیجات با برگ های سبز پررنگ و زردچوبه |
مواد مفید برای کبد | نعناع، کاسنی، انجیر، آب انگور، توت فرنگی، هویج، آب سیب، آب لیمو، پوست مرکبات، شلغم، انگور فرنگی و دم کرده برگ توت فرنگی |
مهمترین دلایلی که به کبد آسیب میزنند | غذا های آماده و حاضری، الکل و سیگار، روغن و غذاهای سرخ کرده و عدم تحرک |
خلاصه مطلب بیماری های کبد در سالمندان
نتیجه اینکه اگر قرار باشد يك عضو از بدن را بهعنوان عضوي كارا و بيهياهو معرفي كنيم، بدون شك كبد است. كبد بيش از 500 عملكرد حياتي بدن، ازجمله مبارزه با انواع ويروس و عفونت، پاكسازي بدن از سموم و ذخيره انرژي مورد نياز بدن را بهعهده دارد. عضوي پركار و حياتي كه مسئول تنظيم متابوليسم است و با توليد پروتئين و هورمون، نقش مهمي در تنظيم قند خون دارد. كبد تا وقتي كاملا از كار نيفتاده، کمترین علائم از بيمار بودن را نشان ميدهد. به همين دليل بايد هميشه حواستان جمع کوچکترین نشانه های بیماری کبد باشد. جهت مشاوره رایگان میتوانید با ما تماس حاصل فرمایید.